བཞི་པ། ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས།
　　བོད་ཡིག་གི་སྟེང་ནས་འགྲེལ་བཤད་བྱས་པ་ཞིག་མ་མཐོང་མོད། འོན་ཀྱང་ལྕགས་ལ་རྒྱལ་མཚན་དང་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་བཤད་སྲོལ་ལ་མི་ཉག་སེ་བོ་རོང་གི་རྒྱལ་པོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཡིན་པར་སྨྲ། རྒྱ་ཡིག་དག་ལས་བཤད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་འགའ་ཞིག་མཆིས། གཙོ་བོ་གསུམ་ཙམ་འདུག་སྟེ། དང་པོ་ནི། ཧན་རྒྱལ་རབས（汉朝）སྐབས་ཀྱི་འབྲོག་པའི་རྒྱལ་པོ་དང་། གཉིས་པ་ནི། སུང་རྒྱལ་རབས（宋朝）སྐབས་ཀྱི་བྱང་མི་ཉག་སི་ཧུ་རྒྱལ་པོ་དང་། གསུམ་པ་ནི། ཆིང་རྒྱལ་རབས（清朝）སྐབས་ཀྱི་གོང་མ་གོ་ཆིན་ཝཾ་གི（果亲王）རྒྱུད་པ་ལས་བྱུང་ཚུལ་བཤད་འདུག་གོ། །
　　དང་པོ་འབྲོག་རྒྱལ་ནི། ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལས། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གཉིས་པ་ཡས་མས་སུ་ཉག་ཆུ་དང་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ་གཉིས་ཀྱི་བར་ན་འབྲོག་པའི་རྒྱལ་ཁམས（旄牛国）ཞིག་ཡོད་པར་བསྟན་ཡོད། དེའི་ཕྱིར་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ལ་ལས་དེ་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་། མ་ཟད་མི་ཉག་གི་མིང་གི་བྱེ་བྲག་ཅིག་ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད་དོ། ། འབྲོག་རྒྱལ་དང་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་གཉིས་ཀྱི་བར་ན་དུས་ཡུན་ཧ་ཅང་རིང་པོར་བརྒྱུད་ཡོད་པས། འབྲོག་རྒྱལ་གྱི་བརྒྱུད་པ་ཡིན་ཞེས་ཁ་ཚོད་གཅོད་པར་དཀའ་མོད། འོན་ཀྱང་འབྲོག་རྒྱལ་དང་མི་ཉག་གཉིས་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པར་མངོན་ཏེ། ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལས།  བཙན་རྒྱལ་དང་། བཙན་རྟ་དང་། བཙན་ནོར“笮都”“笮马，牦牛”ཞེས་པ་དང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་མི་ཉག་ལ་ཙ་མི་དང་མི་ཉག་ཙ་མི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྲིས་འདུག་པས། རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་གཉིས་སྒྲ་དོན་གཉིས་ཀ་གཅིག་མཐུན་གྱུར་འདུག་པ་དང་། རྒྱའི་དེབ་ཐེར་དག་ལས་ཐོག་མར་མི་ཉག་གི་ལྟེ་བ་མདོ་ཁམས་ཕྱོགས་དང་། དེའི་རྗེས་དེང་དུས་ཀྱི་ཧུའེ་རིགས་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ས་ཆ་དག་ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། བོད་ཀྱི་དེབ་ཐེར་རྣམས་སུ་སྲོང་བཙན་གྱིས་མི་ཉག་རྒྱལ་པོའི་སྲས་མོ་རུ་ཡོངས་བཟའ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་དང་། ཤར་ཕྱོགས་ན་ཙ་མིའམ་མི་ཉག་གནས་ཞེས་པ་སོགས་ལ་དཔག་ན། མི་ཉག་ལྕགས་ལའི་ས་ཆ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལོ། །
　　གཉིས་པ་སི་ཧུ་རྒྱལ་པོ་ནི། འགའ་ཞིག་གིས་བྱང་མི་ཉག་སི་ཧུ་རྒྱལ་པོ་དང་། ཁམས་མི་ཉག་སེ་བོའི་རོང་གཉིས་གཅིག་ཏུ་འཁྲུལ་ནས་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་དེ་བྱང་མི་ཉག་སི་ཧུ་རྒྱལ་པོ་ལས་བྱུང་བར་སྨྲ། གོང་ཞུས་ལྟར་ལྟ་བ་དེ་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། སི་ཧུའི་སྒྲ་ནི་རྒྱ་ཡིག་ལས་ཤིས་ཞཱ（西夏）ཞེས་སྒྲ་གདངས་ལས་བྱུང་བ་དང་། སེ་བོའི་རོང་ནི་ཡུལ་མིང་གི་སྒོ་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་མོད།    འོན་ཀྱང་དེ་གཉིས་གཅིག་ཏུ་འཁྲུལ་ནས་ནོར་བར་མངོན་ནོ། །
　　གསུམ་པ་གོ་ཆིན་ཝཾ་ནི། （果亲王）ལྟ་བ་དེ་རྒྱ་ཡིག་ལས་甲拉་དང་甲木་ཞེས་པའི་ཚིག་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། དེ་ལྟར་ན་གོ་ཡིན་དགོས་པ་ལས་ཇི་ལྟར་ལྕགས་ཡིན་ཞེ་ན། དེའང་ཁོ་ཚོས་འགྲེལ་བཤད་འདི་ལྟར་བྱས་ཡོད། གོ（果）ཞེས་པའི་ཡི་གེ་དེ་ཡིག་འབྲུ་གཉིས་སུ་བྱས་པས་ལྕགས（甲）ཡིག་དེ་བྱུང་བ་ཡིན་ཟེར་རོ། ། འདོད་ཚུལ་དེ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་དངོས་དང་མཐུན་པར་དཀའ་སྟེ། གོ་ཆིན་ཝཾ་ནི་སྤྱི་ལོ༡༦༩༧ལོ་ནས་སྤྱི་ལོ༡༧༣༨ལོའི་སྐབས་ཀྱི་མི་སྣ་ཞིག་ཡིན། ལྕགས་ལ་ཞེས་པའི་ཚིག་དེ་གོ་ཆིན་ཝཾ་གི་སྔོན་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་གཉིས་ན་ཁ་གསལ་བཞུགས། དེའང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་སྤྱི་ལོ༡༧༠༢ལོར་བརྩམས་པའི《ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར་རབ་གསལ་སྙེ་མ》ལས།  “དེ་ཡང་དར་རྩེ་མདོ་ས་སྐྱོང་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོའི་དུས་བླ་མ་རབ་འབྱམས་པའི་ལག་ནས་བཞེས་པའི་གཞུང་ཞབས་སུ་ཆུག་པ་ལས། གོང་མ་རྒྱལ་པོའི་མངའ་ཞབས་ནས་ཤོར་བ་སོགས་མིན་རུང་། ཕྱིས་རྒྱ་བོད་ཀྱི་སྣེ་མོ་བ་འགའི་བྱེད་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་དར་རྩེ་མདོ་རྒྱ་འོག་ཡིན་པའི་རྩོད་གླེང་དང་། ཉེ་ལམ་ལ་ལོ་རྩེ་པ་དང་ལྕགས་ལ་བཟློས་པའི་མི་ཆེན་དཔོན་བསད་མིན་སྐོར་དང་།”⑥ཞེས་གསུངས་པས། ལྕགས་ལ་ཞེས་པའི་ཚིག་དེ་གསལ་པོར་བྲིས་འདུག་གོ། །ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་འདི་དར་རྩེ་མདོ་རང་ས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ནམ་ཡང་ན་ཡུལ་གཞན་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ཁ་ཚོད་གཅོད་དཀའ་མོད། འོན་ཀྱང་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་སྐབས་སུ་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་པོ་ནམ་མཁའ་ལེགས་པའི་རྒྱལ་མཚན་ཡིན་པ་དང་རྒྱལ་ས་དར་རྩེ་མདོ་ན་ཡོད་པ་ནི། སྐབས་དེའི་དུས་སུ་མཛད་པའི་མི་ཉག་འཇམ་དབྱངས་གྲགས་པའི་རང་རྣམ《རྣམ་ཐར་གཞན་ལ་ཕན་པའི་ཉི་མའི་འོད་ཟེར》ལས་ཁ་གསལ་བཀོད་ཡོད་པས་རྩོད་པ་གང་ཡང་མེད་དོ།། དེ་ནས་དེང་གི་ལྕགས་ལ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་བར་རྒྱལ་རབས་བར་མ་ཆད་པར་བྱུང་ཡོད་དོ།། །།
　　ལྔ་པ། ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་མངའ་ཁོངས།
　　ལྕགས་ལ་ལ་སྲིད་འཛིན་གྱི་མངའ་ཁོངས་འདི་དང་འདི་ལྟ་བུ་མངའ་ཞེས་ཁ་ཚོད་གཅོད་པར་དཀའ་སྟེ། གཅིག། དུས་རབས་མི་འདྲ་བའི་ནང་དུ་སྲིད་འཛིན་གྱི་མངའ་ཁོངས་ཀྱང་མི་འདྲ་བ་བྱུང་ཡོད་པ་དང་།   གཉིས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཁ་གསལ་མི་བཞུགས་པ་བཅས་སོ། །འདིར་རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་མདོ་ཙམ་ཞིག་བརྗོད་ན།  མདོ་ཁམས་ཆུ་བཞི་སྒང་དྲུག་གི་ཡ་གྱལ་མི་ཉག་རབ་སྒང་གི་ས་ཆ་ཉག་ཆུ་དང་ཤར་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ་གཉིས་ཀྱི་བར་ན་གནས་པའི་སྨད་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས་རྣམས་ཡིན། སྔོན་རྒྱ་བོད་བར་ཆོས་སྲིད་དང་ཚོང་ལས་སྒྲུབ་པའི་མི་སྣ་རྣམས་ཀྱང་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་ས་དར་མདོར་འབབ་ཅིང་།  རྒྱལ་པོ་དང་མཇལ་འཕྲད་གནང་ནས་རང་རང་གི་བྱ་བ་རྣམས་བསྒྲུབ་དགོས་ཀྱིན་ཡོད་པས། རྒྱ་བོད་སོགས་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་དང་བླ་ཆེན། ཚོང་ཆེན། མི་ཆེན་དག་ཀྱང་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱོན་དང་འབྲེལ་བ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་ཞིང་། ལྷག་པར་དུ་རྒྱ་ནག་གོང་མ་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཁམས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་མིང་འཛིན་རྣམས་ཀྱི་ཁྲོད་ནས་སྙན་གྲགས་དང་མངའ་ཁོངས་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་རིགས་ཤིག་ཡིན། དེའང་རྒྱ་ཡིག་དག་ལས་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས། རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་ནུབ་དང་། འགུ་ཐང་། ཉང་ཡན་བཅས་ཀྱི་སྤྱི་དཔོན་ཅིག་བསྐོས་པར་བསྟན་འདུག། （长河西鱼通宁远军民宣慰使司）ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཞེས་པའི་ས་གནས་དེ་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་ས་དར་རྩེ་མདོ་དང་། མ་ཟད་ཐོབ་དེ་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་བཟུང་ཡོད་པར་འདོད།  འདོད་ཚུལ་དེ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་དངོས་དང་མཐུན་པར་འདྲ་སྟེ། ཏཱ་མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་གོང་གི་ཐོབ་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་ནུབ་དང་། འགུ་ཐང་། ཉང་ཡན་བཅས་ཀྱི་སྤྱི་དཔོན་ཞེས་པ་དེ་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ངག་དབང་རྒྱལ་མཚན་ལ་གནང་འདུག།  དེ་ནས་རིམ་བཞིན་དེའི་སྲས་ནམ་མཁའ་ལེགས་པའི་རྒྱལ་མཚན་སོགས་ལ་གནང་འདུག།  ཆིང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་གོང་གི་ཐོབ་དེ་ལྕགས་ལའི་རྒྱལ་རྒྱུད་བསྟན་འཛིན་གྲགས་པ་སོགས་ལ་རིམ་བཞིན་གནང་འདུག། དེའི་ཕྱིར་ཡོན་དང་ས་སྐྱའི་སྐབས་སུ་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་ནུབ་ཕྱོགས་སམ་དར་མདོའི་དཔོན་པོ་དེ་ལ་སྲིད་འཛིན་གྱི་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་མཆིས་པར་གསལ་ལོ། །
　　དར་མདོ་རྫོང་གི་ཡིག་ཚགས《建置沿革》ཞེས་པ་ལས།  དར་རྩེ་མདོ་ནས་ཤར་ལྕགས་ཟམ་ཁ་འགག་སྟོད་བར་ལེ་བར༡༩༠། ནུབ་ཉག་སྟོད་བར་ལེ་བར༥༢༠། ལྷོ་ཉག་ཆུའི་བར་ལེ་བར༢༨༠། བྱང་བཙན་ལྷའི་བར་ལེ་བར༥༥༠། ཤར་ལྷོ་འབོ་གཤིས（建昌）བར་ལེ་བར༥༠༠། ལྷོ་ནུབ་ཉག་སྨད་བར་ལེ་བར༤༨༠།  བྱང་ཤར་རྒྱལ་རོང་ཆུ་ཆེན་བར་ལེ་བར་༤༥༠། ནུབ་བྱང་ཀ་མཛའ་གཡུ་ལུང་བར་ལེ་བར༨༠ཡོད་ཅེས། བཀོད་འདུག་པས་སོ། །
　　ཉེ་ལམ་བསྒྲིགས་པའི་དར་མདོ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས《康定县志》ལས། “ལྕགས་ལའི་མངའ་ཁོངས་ནི། དེང་དར་མདོ་རྫོང་དང་། རོང་དགུ་རྫོང༼ བརྒྱད་ཟིལ་རྫོང ༽གི་ས་ཆ་ཚང་། རྟའུ་རྫོང་གི་ལྷོ་ཕྱོགས། རོང་བྲག་རྫོང་གི་དགེ་གཤིས་ཆུ་དང་སྟོང་མགོའི་ཆུའི་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ། ཉག་ཆུ་རྫོང་གི་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་ཆ། ལྕགས་ཟམ་རྫོང་གི་བཙན་ལུང་སྟོང་དཔོན་གྱི་ས་ཆ་རྣམས་ཡིན།”⑦ཞེས་བཀོད་འདུག་གོ།  །
　　ཆིང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་སྔར་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཐོབ་དེ་གནང་ཡོད་མོད།  འོན་ཀྱང་འགུ་ཐང་། ཉང་ཡན་བཅས་ཀྱི་ས་ཆ་ལ་དབང་བསྒྱུར་ཐུབ་ཀྱིན་མེད་པར་མངོན་ཏེ། ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སྤྱི་ལོ༡༧༣༩ལོ་བསྒྲིགས་པའི་དེབ་ཐེར《雅州府志》ལས། ལྕགས་ལའི་མངའ་འོག་ཏུ། སྤྱི་དཔོན་དྲུག་དང་། སྟོང་དཔོན་གཅིག  བརྒྱ་དཔོན་ཞེ་བརྒྱད་ཡོད་པར་བསྟན་འདུག།  སྤྱི་དཔོན་དྲུག་ནི། ཉག་སྟོད་དཔོན་པོ། ཉག་སྐེད་དཔོན་པོ། ཉག་སྨད་དཔོན་པོ།  པ་ཝཾ་རྒྱལ་པོ། དགེ་གཤིས་ཙ་རྒྱལ་པོ།  ཁྲོ་སྐྱབས་རྒྱལ་པོ།  སྟོང་དཔོན་གཅིག་ནི། བཙན་ལུང་དཔོན་པོ།   བརྒྱ་དཔོན་ཞེ་བརྒྱད་ནི། མི་ཉག་གི་ས་གནས་སོ་སོའི་དཔོན་པོ་རྣམས་ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད། （曕对安抚司、喇滚安抚司、喇滚安抚司副司、把底安抚司、单东革什杂安抚司、绰斯甲安抚司、咱里土千户）⑧  དེའི་ཕྱིར་དུས་རབས་མི་འདྲ་བ་སོ་སོའི་ནང་དུ་སྲིད་འཛིན་གྱི་མངའ་ཁོངས་ཀྱང་མི་འདྲ་བ་བྱུང་ཡོད་པར་རྟོགས་ནུས་སོ།།  །།