བཞི། རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ། 

                                   1.ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་ཐད་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ།
      ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་འདི་ཇི་ལྟར་ཆགས་པའི་ཚུལ་ལ་གཡུང་དྲུང་གི་བོན་ལས་རྣམ་རྩོད་ཐེག་པའི་ལུགས་དང་ཨ་དཀར་ཐེག་པའི་ལུགས། རྫོགས་ཆེན་གྱི་ལུགས་སོགས་ཐེག་པ་མི་མཐུན་པ་ལ་བཞེད་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་ཀྱང་མདོར་བསྡུས་ན་རྣམ་པ་གཉིས་སུ་འདུས་སྙམ་མོ། །
                                    (1) བྱེད་པོ་མེད་པར་རང་བྱུང་དུ་ཆགས་པར་སྨྲ་བ།
      འདིས་ནི་བསྐལ་བ་འདི་དང་པོ་ཆགས་སྐབས་ལྷ་དང་བྱེད་པོ་མཐུ་ཅན་གང་གིས་ཀྱང་མ་བྱས་པར་ཐོག་མར་ནམ་མཁའི་ཁམས་ལ་རང་བྱུང་གི་རླུང་གཡོས་པ་ནས་མགོ་བརྩམས་ཏེ་ས་ཆུ་མེ་སོགས་འབྱུང་བ་རྣམས་རིམ་པར་འདུས་ནས་ཆགས་པར་འདོད་དེ། 《སྡེ་སྣོད་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བ་ཉི་ཟླའི་སྤྲིན་གྱི་གུར་ཁང་ཞེས་བྱ་བ》ལས། “དང་པོ་མཁའ་ལ་ཕྱོགས་བཅུ་ནས་རླུང་འཇམ་པོ་དལ་བུར་ལངས་ཏེ་གཅིག་ཏུ་འདུས་པ་དེ་ལས་སྤྲིན་སེར་པོ་གསེར་གྱི་སྙིང་བོ་ཅན་འཁྲིགས་པ་ལས། ཆར་གྱི་རྒྱུན་གྱད་ཀྱི་བརླ་ཙམ་བབས་པའི་ཆུ་རྒྱ་མཚོར་འཁྱིལ་པའོ། །ཆུ་གསེར་འདྲེས་པའི་མར་མེར་མཁའ་ལ་རྒྱུ་བའི་རླུང་གིས་བསྐྱོད་ཅིང་དཀྲོགས་པ་ལས། རི་དང་གླིང་རང་རང་གི་དབྱིབས་དང་མཐུན་པའི་རླུང་ལངས་ནས། རྡུལ་སིག་གྱེན་དུ་སྤུངས་པས་རི་དབང་དང་རི་བདུན་གླིང་བཅུ་གཉིས་རྣམས་ཆགས་སོ། །རླུང་སྟོབས་སྟེང་དུ་བུད་པའི་སྤྲིན་ཆར་བབས་པ་ལས་སྟེང་གི་རྒྱ་མཚོར་འཁྱིལ་བའོ། །གླིང་གཡོག་རྣམས་ཁ་ཆུས་སོ་སོར་བཅད་ཀྱང་འོག་ནི་གླིང་ཆེན་རང་དང་འདབ་འབྲེལ་ལོ། །དེ་ནས་བསམ་གཏན་གསུམ་པ་ཡན་ཆད་འདབ་འབྲེལ་གྱི་སྣོད་སྔར་གང་ཞིག་པ་རྣམས་མས་ཡར་ཆགས་སོ། །”ཞེས་དང༌། 《མཛོད་འགྲེལ》ལས“དེ་ལྟར་སྣོད་དང་བཅུད་ཀྱིས་བསྡུས་པའི་སྲིད་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དབྱིབས་དང་ཁ་དོག་ཆགས་ཚད་དང་རོ་དང་ནུས་པ་རྣམས། མཁན་པོས་བྱས་པ་མེད་པར་རང་བཞིན་གྱིས་སྲིད་པའོ། །”ཞེས་དང༌། ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ཀྱང༌། “སྣོད་བཅུད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་དེ་དག་སུས་བྱས་སམ་ཞེ་ན། དབང་ཕྱུག་སོགས་བྱེད་པ་པོ་སུས་ཀྱང་མ་བྱས་ཏེ། མདོ་ལས། གྲུབ་ནི་སྤྱི་མཐུན་ལས་ལས་གྲུབ། ཅེས་པ་ལྟར། ”{11}ཞེས་གསུངས་སོ། །
                                    (2) རྐྱེན་གྱི་བྱེད་པོས་རྫུ་འཕྲུལ་ལས་བྱས་པར་སྨྲ་བ།
      དེ་ཡང་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ནི་ལྷ་ཁྲི་རྒྱལ་ཁུག་པའི་མཐུ་ལས་བྱུང་བ་དང་ནང་བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་ནི་ཁྲི་རྒྱལ་ཁུག་པའི་སྤྲུལ་བ་སྲིད་པ་སངས་པོ་འབུམ་ཁྲི་དང་སྐོས་པ་ཆུ་ལྕགས་རྒྱལ་མོ་གཉིས་བཤོས་པ་ལས་བྱུང་བར་འདོད་དེ། “ཡབ་མངོན་རྫོགས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ཁུག་གིས། རྒྱུ་ལྔ་སྐུ་ལ་བསྡུས་ཏེ། ཞལ་གྱི་ངད་ཕ་ཧ་བྱས་པས། རླུང་ཚན་ཏིང་མི་གཏོང་འཛིན་པའི་རང་བཞིན་དང༌། ནན་ཏིང་མ་བྱིང་འདེགས་པའི་དངོས་པོ་ཅན་དང༌། སྤྲིན་ནི་དྲོད་ཀྱི་ཡོལ་བ་བ་དན་ཅན་དང་བཞི་ནི། མངོན་རྫོགས་ཀྱི་རྫུ་འཕྲུལ་དང་སེམས་ཅན་གྱི་ལས་དབང་དུ་ཆགས་སོ། །རླུང་ལས་འོད་ཀྱི་འཁོར་ལོ་དྲག་ཏུ་སྐོར་བའི་ཤུགས་ལས་ཚ་བ་མེ་རུ་སྲིད་དོ། །འདེགས་པའི་རླུང་གི་གྲང་སྔབས་དང༌། ཚ་བ་མེའི་དཔལ་དྲོད་ལས། ཆུ་ཟིལ་དང་ཕྲོམ་དུ་ཆགས་སོ། །དེ་ལ་རྡུལ་ཕྲ་རབ་ཏུ་ཆགས་ཏེ། མཁའ་ལ་རྒྱུ་བའི་རླུང་གིས་བསྲུབས་པས། རླུང་དང་རི་རབ་ཀྱི་བར་དུ་བརྩེགས་ཏེ་ཆགས་སོ། །ཐེག་ཆེན་ས་གཞི་གསེར་གྱི་ས་གཞི་བདེ་ཞེས་པ་ནས། སྣོད་ནི་མས་སྲིད་འཇིག་རྟེན་གཏོས་ཞེས་པ་ཡན་ཆད་ཀྱིས། ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཡབ་མངོན་རྫོགས་རྒྱལ་བའི་སྨོན་ལམ་དང་རྫུ་འཕྲུལ་གྱིས་བྱས་སོ། །”{12}ཞེས་པ་ལྟར་རོ། །
འདིར་མི་རྣམས་ཀྱི་སེམས་ལ་རང་ཤུགས་སུ་བོན་པོའི་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་གྱི་ལྟ་བ་དེ་གཉིས་ནང་འགལ་མ་ཡིན་ནམ་སྙམ་ལ། དེ་ལ་བོན་རྣམས་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་གཤེན་རབ་མི་བོའི་དགོངས་པ་ལ་དྲང་དོན་དང་ངེས་དོན། དགོངས་པ་དང་ལྡེམ་དགོངས་ལ་སོགས་ཁྱད་པར་གྱི་དབང་གིས་བྱ་དངོས་སམ་གནས་ལུགས་ཤིག་ལ་ལྟ་སྟངས་མི་འདྲ་བའམ་ཡང་ན་སེམས་ཅན་གྱི་ཁམས་དང་བསྟུན་པའི་དགོས་དབང་གིས་བཤད་ཚུལ་མི་མཐུན་པ་བྱུང་པས་ནང་འགལ་མ་ཡིན་པར་འདོད་དོ། །
                                  2.ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་སོགས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ།
       དེ་བཞིན་དུ་གཡུང་དྲུང་བོན་རྣམས་ཀྱིས་མཐོངས་ཀྱི་ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་སོགས་ཀྱང་ཞི་ལའི་ཨཱ་པའོ་ལོ་ཡི་གཏམ་རྒྱུད་དང་མེ་གླིང་གི་ཉི་མ་ལྔའི་གཏམ་རྒྱུད་དང་རྒྱའི་ཧེའུ་ཡེའི (后羿) ལྟ་བུ་ལ་སོགས་ལྷ་སྒྲུང་ཁོ་ནའི་བཤད་ཡུན་མེད་པར་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་ཡོད་པ་ཡང༌། 《མཛོད་འགྲེལ》ལས། “ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་སྣང་སྲིད་རྒྱན་ཞེས་པ། ཆུ་རླུང་འཁྲུགས་པའི་སའི་སྙིང་བོ་ལས་ཉི་མ་ཟླ་བ་འབྱུང༌། དེའི་འོད་ཟེར་འཐོར་བས་གཟའ་དང་སྐར་མ་སྐར་ཕྲན་འབྱུང་ངོ༌། །དེས་ལོ་ཟླ་རྩི་བའི་གྲངས་རྡོ་དང༌། སྣང་སྲིད་གསལ་བའི་རྒྱན་དུ་བྱུང་ངོ༌། །”ཞེས་པ་ལྟར་དང༌། ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་དེ་དག་ནི་རླུང་གི་ནུས་པ་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་རང་བསྐོར་བརྒྱག་བཞིན་ཡོད་པར་འདོད་དེ། དེ་ཉིད་ལས། “དེ་ལྟར་ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་སྤྲིན་དང་གཞའ་ཚོན་རྣམས། རླུང་བཞིའི་འཁོར་ལོས་སྐོར་ཏེ། དེ་གང་ཞེ་ན། རླུང་རྫི་བ་དུང་ཕྱུར་འོད་ཀྱི་འཁོར་ལོ་ཅན་གྱིས་འཕུལ། རླུང་མ་བ་ཤ་ཤོ་འོད་ཀྱི་བ་དན་ཅན་གྱིས་འདེགས། བེ་ཅི་རམ་པ་སྲིད་པའི་འཁོར་ལོ་ཅན་གྱིས་སྐོར། རླུང་འཕྱོ་བ་བང་མགྱོགས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མ་ཅན་གྱིས་སྣ་འདྲེན་པ་དང་བཞི་སྟེ། དེ་ཡང་ཐ་དད་པའི་རླུང་བཞི་མ་ཡིན་ཏེ། ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་རང་རང་ལ་རང་ཆས་སུ་ཡེ་ནས་གནས་པ་ཡིན་ནོ། །”ཞེས་དང༌། 《མདོ་དྲི་མེད》ལས་ཀྱང༌། “ཉི་མ་དཔག་ཚད་ལྔ་བཅུ་གཅིག། ཟླ་བ་དཔག་ཚད་ལྔ་བཅུ་འོ། །ཕུལ་དེད་བསྐོར་གསུམ་རླུང་གིས་བཏེགས། །”ཞེས་སོ། །