[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] གྲུབ་མཐའ་གཞན་གྱི་དགོན་པ་དག་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའམ་བསྒྱུར་བ་ནི་དགེ་ལུགས་པ་བོད་ཡུལ་དུ་འཕེལ་རྒྱས་འབྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ཡང་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་མདོ་ཁམས་སྨད་དུ་དར་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་ས་སྐྱ་དང་རྙིང་མ།     བཀའ་བརྒྱུད་སོགས་ཡུལ་གྲུ་དེ་གར་སྔར་ཡོད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་མང་པོ་ཞིག་རིམ་གྱིས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་ཡོད་པ་རེད། དཔྱད་རྩོམ་དུ་གྲུབ་མཐའ་དེ་དག་ཇི་ལྟར་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་ཚུལ་དང་དེར་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ཅི་འདྲ་ཡོད་མེད།   དུས་རིམ་གང་དག་བརྒྱུད་ཡོད་པ།   དེ་མིན་གྲུབ་མཐའ་འགྱུར་བ་དེ་ཡིས་དགེ་ལུགས་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཅི་འདྲ་ཡོད་མེད་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཐོག་མར་དཔྱད་གླེང་བྱས་ཡོད།

          [བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] གྲུབ་མཐའ་འགྱུར་བ། དགེ་ལུགས་པ། དགོན་པ།

          [ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།]   B949.6

          [ཡིག་ཚང་མཚན་བྱང་།] A

          [རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 6002-9060(2013)01-0099-11

          སྤྱིར་མདོ་ཁམས་སྨད་ཀྱི་ཆ་འདི་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པ་དར་སའི་ཆུ་འགོ་ལྟ་བུ་ཡིན་ཞིང་ཙོང་ཁའི་ཡུལ་ནས་འཁྲུངས་པའི་ཙོང་ཁ་བ་ཆེན་པོ་ཡིས་སྤྱི་ལོ་1409ལོར་དབུས་ཀྱི་ལྷ་སའི་བྱང་ཤར་གྱི་མཚམས་ནས་དགའ་ལྡན་དགོན་པ་བཏབ་སྟེ་གངས་རིའི་ལྗོངས་སུ་སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཀྱི་ཤིང་རྟ་གསར་བ་ཞིག་གི་སྲོལ་བཏོད་པ་ནས་བཟུང་། དགེ་ལུགས་པས་རིམ་གྱིས་རང་གི་གྲུབ་མཐའ་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་རྒྱ་བསྐྱེད་གཏོང་འགོ་ཚུགས་ཤིང་།  སྔ་རྗེས་སུ་མཚོ་སྔོན་དུ་སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་དང་།  དགོན་ལུང་དགོན་པ།  གསེར་ཁོག་དགོན་པ།  བདེ་ཆེན་དགོན་པ། སྟོང་འཁོར་དགོན་པ་སོགས་བཏབ་པ་དང་། ཀན་སུའུ་རུ་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་དགོན་པ་དང་།   སི་ཁྲོན་དུ་ལི་ཐང་དགོན་ཆེན།  ཡུན་ནན་དུ་སྲོང་བཙན་གླིང་དགོན་པ་སོགས་བཏབ་ནས་དགེ་ལུགས་པ་བོད་ཀྱི་ཤར་མཐའི་ཕྱོགས་སུ་རྩ་བ་ཚུགས་ནས་ཡན་ལག་རྒྱས་པར་རྨང་གཞི་བཏིང་ཡོད་པ་རེད། དུས་མཚུངས་སུ། མདོ་ཁམས་སུ་སྔ་མོ་ནས་རྐང་ཚུགས་ཡོད་པའི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་སྡེ་ཆེ་ཆུང་གང་མང་ཡང་རྒྱུ་རྐྱེན་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས་རིམ་གྱིས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའམ་ཡང་ན་བསྒྱུར་ཡོད་ཅིང་། དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའི་རིས་སུ་ཚུད་པའི་དགོན་པ་དེ་དག་གིས་དགའ་ལྡན་བསྟན་པའི་ལུགས་འདི་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་ས་ཁྱབ་རྡོ་ཁྱབ་ཏུ་འགྱུར་བར་རོགས་འདེགས་ཀྱི་ནུས་པ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐོན་ཡོད་པ་རེད།  དེ་ཡང་བསྡོམས་རྩིས་བྱུང་བ་ལྟར་ན། ①དུས་རབས་སྔོན་མའི་དུས་མཇུག་ཏུ་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་མངའ་ཁོངས་ཁོ་ན་རུ་ཡང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་དགོན་སྡེ་ཁྱོན་བསྡོམས་652ཡོད་པའི་ནང་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་སྡེ་343ཡོད་ཅིང་། དེ་ཡིས་ཞིང་ཆེན་ཡོངས་ཀྱི་དགོན་པའི་52.4%ཟིན་ཡོད།  དེ་ལས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའམ་བསྒྱུར་བའི་དགོན་སྡེ་30ལྷག་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད།   ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཁོངས་སུ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་དགོན་སྡེ་108ལྷག་ཡོད་པའི་ནང་ཕལ་ཆེ་ཤོས་དགེ་ལུགས་པར་གཏོགས་ཤིང་དེ་ལས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་དགོན་པ་5ལྷག་ཡོད།  འདིར་དགེ་ལུགས་པ་མདོ་ཁམས་སྨད་དུ་དར་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་ཇི་ལྟར་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་ཚུར་བསྒྱུར་བའམ་ཡང་ན་འགྱུར་བའི་ཚུལ་དང་།   དེ་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་དགོས་དབང་ངམ་རྒྱུ་རྐྱེན་ཅི་འདྲ་ཡོད་མིན་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་རོབ་ཙམ་སྤེལ་བར་བྱ། 

དང་པོ། འགྱུར་དང་བསྒྱུར་ལས་འཕྲོས་ཏེ་མདོ་ཁམས་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་པ་དགེ་ལུགས་པར་གྱུར་ཚུལ་བཤད་པ།

          ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་གསལ་ཏུ་འགྱུར་དང་བསྒྱུར་གཉིས་ནི་བྱེད་པ་པོ་དང་བྱ་ལས་གཉིས་འབྲེལ་མ་འབྲེལ་གྱི་དབང་དུ་ཕྱེས་པའི་ལས་ཚིག་ཆ་གཅིག་ཡིན།   ལས་ཚིག་འདི་གཉིས་ཀྱིས་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་འདི་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པའི་ནང་ནས་བཟུང་མདོ་ཁམས་ཕྱོགས་སུ་དར་པའི་གོ་རིམ་ཁྲོད།  ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་ཏུ་སྔ་མོ་ནས་ཡོད་པའི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་སྡེ་ཁག་རིམ་གྱིས་སམ་ཡང་ན་ཐོལ་གྱིས་དགེ་ལུགས་པའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པའི་དགོན་པར་གྱུར་བའི་ཐབས་ལམ་མམ་ཡང་ན་བྱེད་ཕྱོགས་གཅིག་སྡུད་ཀྱིས་མངོན་མཚོན་བྱུང་ཡོད།  ལས་ཚིག་འདི་གཉིས་ལས་འགྱུར་ཅེས་པ་ཡིས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་སྡེ་དེ་དག་ལ་ཕྱི་ཡུལ་གྱི་ཤུགས་དང་དབང་སྟོབས་སོགས་ཀྱི་བཙན་ཤེད་མ་ཐེབས་པའི་གནས་ཚུལ་འོག་རང་འགུལ་དང་རང་འཐད་ཀྱིས་དགོན་པ་རང་གིས་སྔོན་ཆད་ནས་དད་མོས་སམ་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པའི་གྲུབ་མཐའ་བསྐྱུར་ཏེ་དགེ་ལུགས་པའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པ་དེ་མཚོན་ཞིང་།   བསྒྱུར་ཅེས་པ་ཡིས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་པ་དེ་དག་རང་འགུལ་དང་རང་འཐད་མ་ཡིན་པར་ཕྱི་ཡུལ་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་གང་རུང་གི་གདོང་སྣ་མ་བརྟེན་པར་རང་ཉིད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་བསྐྱུར་ཏེ་དགེ་ལུགས་པའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པ་དེ་མཚོན། གང་ལྟར་ཀྱང་། དགེ་ལུགས་པས་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་བའི་དུས་དཀྱིལ་ནས་བཟུང་རང་གི་གྲུབ་མཐའ་རྒྱ་བསྐྱེད་གཏོང་བའི་འགོ་ཚུགས་རྗེས་སྔ་རྗེས་སུ་མདོ་ཁམས་སུ་ཡོད་པའི་ས་སྐྱ་བ་དང་། རྙིང་མ་བ། ཇོ་ནང་བ། བཀའ་བརྒྱུད་པ་སོགས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་ཚུར་འགྱུར་བའམ་བསྒྱུར་བར་བྱས་ཏེ་ཞྭ་སེར་བསྟན་པའི་ལུགས་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ལ་ཁྱབ་པར་བྱས་ཡོད།  དེ་ཡང་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་འགྱུར་དང་བསྒྱུར་ལ་ཡང་ཞིབ་ཏུ་ཐབས་ལམ་དང་རྒྱུ་རྐྱེན་མི་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་ཡོད་ཅིང་།  རེ་རེ་བཞིན་བཀྲལ་ན་གཤམ་གསལ།

          གཅིག བླ་བརྒྱུད་དང་ཆོས་བརྒྱུད་རྐྱེན་དུ་བྱས་ནས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བ།    སྤྱི་ལོ་1364ལོར། དགུང་ལོ་བདུན་ལ་སོན་པའི་ཙོང་ཁ་པ་སྐབས་དེའི་བཀའ་གདམས་པའི་བླ་ཆེན་ཆོས་རྗེ་དོན་གྲུབ་རིན་ཆེན་གྱི་དྲུང་ནས་རབ་ཏུ་བྱུང་།   ཐོག་མའི་བླ་སློབ་ཀྱི་འབྲེལ་བ་འདི་ལས་ཕྱིས་སུ་དགེ་ལུགས་པ་དང་བཀའ་གདམས་པའི་བར་དུ་འབྲེལ་བ་ཟམ་མི་ཆད་པ་འབྱུང་བར་རྨང་གཞི་ཆགས་པ་དང་། དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པ་རྒྱ་ཆེར་དར་བའི་སྔོན་དུ་བཀའ་གདམས་པའི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་རང་འགུལ་ངང་དགེ་ལུགས་པའི་རྗེས་འབྲངས་སུ་གྱུར་བར་བླ་བརྒྱུད་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡོད་པར་གྱུར། དེ་ལས་གཞན། བཀའ་གདམས་པའི་དགོན་སྡེ་གང་མང་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བ་ལ་ཆོས་བརྒྱུད་གཅིག་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་འདེད་རྒྱུ་ཡོད་དེ།   དེ་ཡང་བཀའ་གདམས་པ་ནི་མདོ་ཡི་སྦྱངས་པ་སྔོན་དང་སྔགས་ཀྱི་ཉམས་ལེན་རྗེས་སུ་བྱ་བའི་ལམ་གྱི་རིམ་པ་གཙིགས་སུ་འཛིན་པ་ཞིག་ཡིན་ལ།  བཀའ་གདམས་པའི་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་དག་གིས་སངས་རྒྱས་བསྟན་པའི་གཞུང་དོན་ལ་ལེགས་སྒྲིག་བྱས་པའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་གཞུང་གི་ནང་དོན་མ་ལག་ཅན་དུ་བཏང་བ་དང་སྒྲུབ་སྦྱོང་ཚད་ལྡན་ཅན་དུ་བཏང་ནས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལེགས་ལམ་དུ་བཅུག་པ་དེས། ཕྱིས་སུ་དར་པའི་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པར་ཤུགས་རྐྱེན་ཟབ་མོ་ཐེབས་ཡོད་པ་རེད།  ལྷག་པར་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་དགེ་ལུགས་པ་ནི་བཀའ་གདམས་པའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་ནས་རང་གི་ལྟ་གྲུབ་དང་།   དགོན་སྡེ།  རྗེས་འཇུག་པ་སོགས་ཀྱི་གཞི་རྒྱ་ཅན་དུ་གྲུབ་པ་ཡིན་པར་འདོད་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་དེ་ལ་བཀའ་གདམས་གསར་མ་ཞེས་ཀྱང་འབོད་སྲོལ་ཡོད་པ་རེད།  གོང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་འདྲའི་དབང་གིས་དགེ་ལུགས་པ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གར་སྟེགས་སུ་མངོན་མ་ཐག ཡར་སྔོན་གྱི་བཀའ་གདམས་པའི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་རང་འགུལ་ངང་གསར་དུ་དར་ཞིང་།  ཆབ་སྲིད་དང་ཆོས་ལུགས་གང་གི་ངོས་ཐད་ནས་བལྟས་ཀྱང་གསོན་ཤུགས་ཆེས་ཆེར་ལྡན་པའི་དགེ་ལུགས་པའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་གྲུབ་མཐའ་ཡང་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བ་རེད།

          མདོ་ཁམས་ཕྱོགས་སུ།  རྐྱེན་འདི་འདྲའི་དབང་གིས་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐར་གྱུར་བའི་དགོན་པ་མང་པོ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་ཨ་མདོའི་བྱ་ཁྱུང་དགོན་ནི་འཐུས་ཚབ་ཏུ་རུང་བའི་དཔེ་མཚོན་ཞིག་རེད།  བྱ་ཁྱུང་དགོན་པ་ནི་ཆོས་རྗེ་དོན་གྲུབ་རིན་ཆེན་དགུང་ལོ41སྟེང་(སྤྱི་ལོ་1349ལོ་)བཏབ་པའི་བཀའ་གདམས་པའི་དགོན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་།    དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་སྟོད་ནས་རིམ་གྱིས་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐར་འགྱུར་བ་རེད།    བླ་བརྒྱུད་དང་ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་སྤྱི་ལོ་1583ལོར་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ནང་སོག་གི་ཨན་ཐལ་རྒྱལ་པོའི་གདན་ཞུས་ལྟར་སོག་ཡུལ་དུ་བསྐྱོད་པའི་ལམ་དུ་བྱ་ཁྱུང་དགོན་པ་བརྒྱུད་པ་དང་དགོན་པར་རྟེན་འབུལ②གང་ལེགས་ཞུས།   ཕྱིས་སུ་རྗེ་ཙོང་ཁ་བའི་སློབ་བུ་དག་གིས་བྱ་ཁྱུང་དགོན་པར་འཆད་ཉན་གྱི་གྲྭ་ཚང་རབས་དང་རིམ་པ་འཛུགས་གནང་མཛད་ཅིང་།③དགོན་མ་ལག་མང་དུ་འཕེལ་ཏེ་རིམ་གྱིས་མདོ་སྨད་ཕྱོགས་ཀྱི་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁག་ཏུ་གསལ་བ་ལྟར་ན།   བཀའ་གདམས་པ་དང་ཐོག་རྒྱ་ཆེར་དར་དུས་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ཏུ་ཆེས་ཆེར་འཕེལ་ཐུབ་མེད་ཅིང་།  ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་ཏུ་བཀའ་གདམས་པའི་དགོན་པའི་གྲངས་ཀ་ཡང་མང་པོ་བྱུང་མེད་པས། ཕྱིས་སུ་དགེ་ལུགས་པ་མདོ་ཁམས་ཕྱོགས་སུ་དར་དུས་བླ་བརྒྱུད་དང་ཆོས་བརྒྱུད་གཅིག་པའི་དབང་གིས་བཀའ་གདམས་པའི་དགོན་པ་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་གྲངས་ཀ་ཡང་མང་པོ་མེད་པར་གསལ།

          གཉིས། དྲག་པོ་དཔུང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་བཙན་གྱིས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁ་ཤས་ཀྱི་ནང་དུ་གསལ་དོན།   རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་དུས་སུ། དགེ་ལུགས་པས་རང་གི་ཆབ་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་ཟིལ་ཤུགས་དང་སོག་དམག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་སྡེ་ཁག་གཅིག་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་ཡོད་པ་རེད། དང་ཐོག་དབུས་གཙང་ཕྱོགས་ནས་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གཅིག་གི་དགོན་སྡེ་ནི་ཆོས་རྒྱུན་མི་གཙང་བའམ་ཡང་ན་དགེ་ལུགས་པའི་སྲིད་ཀྱི་འགལ་ཕྱོགས་དང་ངན་འབྲེལ་ཡོད་པ་སོགས་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ནས་སྔ་རྗེས་སུ་དགེ་ལུགས་པར་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཡོད་དེ།  དཔེ་བཞག་ན་ཇོ་ནང་དགོན་པའི་རྟག་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་གླིང་དང་དེའི་བུ་དགོན་མང་པོ་དང་། ཇོ་ནང་དགོན་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པའི་ངམ་རིང་དགོན་སོགས་དགེ་ལུགས་པར་བཙན་གྱིས་བསྒྱུར་བ་ལྟ་བུ་རེད།  མདོ་ཁམས་ཕྱོགས་སུ། ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ཏུ་སོག་དམག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བའི་ལས་ཀ་གང་མང་སྤེལ་མྱོང་ཡོད།  དཔེ་བཞག་ན་ཁམས་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་འབའ་ཐང་དང་། འདབ་པ། སྡེ་རོང་སོགས་ས་ཆར། སོག་རྒྱལ་གུ་ཤྲཱི་བསྟན་འཛིན་རྒྱལ་པོའི་དམག་ཤུགས་ཀྱིས་དུས་སྐབས་གཅིག་རིང་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་དགེ་ལུགས་པར་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ནས། ས་གནས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་མི་དམན་པ་ཞིག་ཆགས་པར་བྱས་ཡོད་པ་རེད། ལི་ཐང་གི་དགོན་དཀར་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་ནི་དུས་རབས་2པའི་སྐབས་སུ་བཞེངས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་མ་གཞི་ནས་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་དགོན་པ་ཞིག་ཡིན་ན་ཡང་ཕྱིས་ཀྱི་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་སྐབས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་ཡོད། ཡང་སྡེ་རོང་གི་ལུང་རོང་དགོན་ནི་སྔོན་ཆད་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་དགོན་པ་ཞིག་ཡིན་ན་ཡང་། ཁང་ཞིས་ཀྱི་དུས་སུ་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པར་བསྒྱུར། ཁམས་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་དར་མདོ་རྫོང་གི་ལྷ་མོ་རྩེ་དགོན་པ་ནི། སྔོན་ཆད་བཀའ་བརྒྱུད་པར་གཏོགས་ཤིང་། ཕྱིས་སུ་ཆིང་གི་དུས་མགོར་དུས་གཟིར་གྱིས་འཇིག་ཅིང་། སྤྱི་ལོ1667ལོར་བསྐྱར་གསོ་གནང་ཞིང་ཕྱིས་སུ་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ་དང་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་མཆོག་གིས་དགའ་ལྡན་སྒྲུབ་འཕེལ་གླིང་ཞེས་པའི་མཚན་བསྩལ་ཡོད་པ་རེད།  སོག་དམག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་བཙན་གྱིས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ་འདི་གཙོ་བོ་ཁམས་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུར་བྱུང་ཡོད་པ་ལས།  མདོ་སྨད་ཀྱི་ས་ཆར་ཐབས་ལམ་འདི་འདྲ་བེད་སྤྱད་བཏང་མེད་པ་ཡང་སྐབས་དེའི་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ས་གནས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལངས་ཕྱོགས་དང་གནས་སྟངས་སོགས་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པར་འདོད།

          གསུམ། དགོན་རྙིང་བསྐྱར་འཛུགས་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་བཏང་ནས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ།  དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་ནི་བོད་གངས་ཅན་ལྗོངས་སུ་དར་པའི་གྲུབ་མཐའ་ཆེས་རྗེས་མ་དེ་ཡིན་པ་དང་། དགེ་ལུགས་པ་མདོ་ཁམས་ཡུལ་དུ་མ་དར་པའི་སྔོན་དུ་རྙིང་མ་དང་།ས་སྐྱ།  བཀའ་བརྒྱུད་སོགས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པ་ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་ཏུ་དར་ནས་དགོན་སྡེ་གང་མང་བཙུགས་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་དུས་ཀྱི་ཆགས་འཇིག་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་སྟངས་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་དགེ་ལུགས་པ་མདོ་ཁམས་སྨད་དུ་དར་བའི་སྐབས་སུ་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་ཞིག་རིམ་གྱིས་ཉམས་རྒུད་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ཅིང་། དགོན་པའི་རྟེན་དང་བརྟེན་པ་གང་ཡིན་ཡང་ཞིག་གསོ་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་གཏོང་བའི་དུས་རབས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་མིག་མདུན་དུ་ལྷགས་ཡོད་པ་རེད།  དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་བའི་ནང་དུ་དགེ་ལུགས་པས་རང་གི་གསར་སྐྱེས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་དང་ཕུལ་བྱུང་གི་ཆོས་རྒྱུན་ལ་བརྟེན་ནས་མདོ་ཁམས་ཡུལ་དུ་གྲུབ་མཐའི་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་གཏོང་སྐབས།   ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་ཏུ་ཡོད་པའི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་པ་ལ་ཉམས་གསོ་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་བཏང་ནས།  དེའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའི་རྒྱུན་སྤེལ་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན། ཡུལ་ཤུལ་ཁྲི་འདུ་རྫོང་གི་དགོན་ཆེན་ལབ་དགོན་དགའ་ལྡན་མདོ་སྔགས་བཤད་སྒྲུབ་འཕེལ་རྒྱས་གླིང་ལྟ་བུ་ཡིན་ཏེ། དགོན་པ་འདི་ཕྱིས་སུ་ཡུལ་ཤུལ་ས་ཆའི་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་སྡེ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་1419ལོར་དགེ་ལུགས་པར་མ་འགྱུར་བའི་སྔོན་དུ།  འདི་གར་ས་སྐྱ་བའི་དགོན་པ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཡོད། དེ་ཡང་《ལབ་ཆོས་འབྱུང་》དུ་འདི་ལྟར་འཁོད་ཡོད་དེ་“ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ཡར་སྔོན་ཙམ་བོན་པོའི་དགོན་པ་ཞིག་ཡིན།    དེ་ནས་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་གསང་སྔགས་སྔ་འགྱུར་སྐབས་ནས་བཟུང་ནང་བསྟན་དུ་གྱུར།  ཕྱིས་སུ་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཏི་ཤྲཱི་སྒ་ཨ་མྱེ་དམ་པས་ས་ལུགས་སུ་བསྒྱུར།”④ ཕྱིས་སུ་རྗེ་ཙོང་ཁ་བའི་དངོས་སློབ་འདན་མ་མཁན་ཆེན་ཡོན་ཏན་དཔལ་གྱིས་ལབ་ས་ཆའི་དཔོན་པོའི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་ས་སྐྱའི་དགོན་ཆུང་དེ་རྒྱ་བསྐྱེད་བཏང་ནས་འདུ་ཁང་1དང་གྲ་ཤག་6སོགས་བཏབ་སྟེ་ལབ་དགོན་པའི་གཞི་རྒྱ་ཆེ་རུ་བཏང་བ་དང་།  དུས་མཚུངས་སུ་གྲུབ་མཐའ་ཡང་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ་རེད། ད་ལྟའི་མདོ་སྨད་ས་ཆའི་བིས་མདོ་དགོན་ཆེན་དང་།   རོང་བོ་དགོན་ཆེན་སོགས་ཀྱང་དཔེ་དེ་བཞིན་ཡིན་ཏེ།  སྤྱི་ལོ1402ལོར་ཙོང་ཁ་བའི་དངོས་སློབ་ཀ་བཞི་བ་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་འདི་གར་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པ་མ་བཏབ་སྔོན་དུ་ད་ལྟའི་བིས་མདོ་དགོན་པ་ཆགས་ཡུལ་དུ་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་བཞེངས་པའི་ས་སྐྱ་བའི་དགོན་པ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཡོད་ཅིང་། ཕྱིས་སུ་དགོན་པ་ཆུང་ཆུང་དེ་རྒྱ་བསྐྱེད་བཏང་ནས་ད་ལྟའི་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པ་འདི་བཏབ་པ་རེད།  རོང་བོ་དགོན་ཆེན་ནི་《མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་》དུ་“འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་གུར་མགོན་ཆོས་སྐྱོང་དུ་གཏད། སྐྱའི་གསེར་མགོན་དང་ཕྱག་མཁར་གནང་།    ཁྱོད་ཨ་མདོར་སོང་། རི་རྡོ་རྗེའི་དབྱིབས་འདྲ་བའི་རྐེད་པར་ཁྱོད་ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་འཛིན་པའི་དགོས་པ་ཡོད་གསུང་ས་དཀྱིལ་ཏཱ་བེ་ཧུ་དང་མཆོད་ཡོན་དུ་འབྲེལ། ཆོས་སྡེ་ཆེ་ཆུང་བཅོ་བརྒྱད་དང་། དགོན་ཁུག་གི་སར་ཆོས་སྡེ་འདི་བཏབ།   ལྷ་ཁང་དང་དུས་གསུམ་སངས་རྒྱས་བཞེངས།”⑤ཞེས་འཁོད་ཡོད་པ་ལྟར། རོང་བོ་དགོན་ཆེན་ཆགས་སའི་གནས་འདིར་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་ནས་ས་སྐྱའི་ལུགས་འཛིན་པའི་དགོན་པ་ཆགས་ཡོད་པ་དང་།  ཕྱིས་སུ་མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་དགེ་ལུགས་པ་མདོ་སྨད་དུ་དར་ཁྱབ་འགྲོ་དུས་ཤར་སྐལ་ལྡན་རྒྱ་མཚོས་རྒྱ་བསྐྱེད་གནང་ནས་དགེ་ལུགས་པར་ལུགས་བསྒྱུར་བྱས་ཡོད་པ་རེད།

          ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ས་སྐྱ་བའི་གྲུབ་མཐའ་དེ་དང་ཐོག་ཡོན་རྒྱལ་རབས་དང་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བར་གྱུར་ཅིང་བོད་ཁམས་ལ་མངའ་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྲིད་འཛིན་པར་གྱུར་རྗེས་བོད་ཡུལ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་དུ་ས་སྐྱའི་ལུགས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་འདེབས་འཛུགས་བྱས་ཡོད། མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་འདི་བོད་དབུས་གཙང་དང་མེས་རྒྱལ་ནང་ས་དང་འབྲེལ་འདྲིས་བྱེད་སའི་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ལམ་ཀ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་པས།  ས་སྐྱ་བས་དང་ཐོག་ནས་དགོན་པ་མང་པོ་བཏབ་ཡོད་ཅིང་།  ཕྱིས་སུ་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་གྲུབ་མཐའ་དག་ལས་ས་སྐྱ་བའི་དགོན་པ་ལྷག་ཏུ་མང་བར་མཐོང་། གང་ལྟར་ཀྱང་།  དགེ་ལུགས་པས་མདོ་ཁམས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་པར་ཞིག་གསོ་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་བཏང་བ་བརྒྱུད་ནས་རིམ་གྱིས་དགོན་པ་དེ་དག་གི་གྲུབ་མཐའ་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་པ་དང་།  ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་ཏུ་གཞི་རྒྱ་སྔར་ལས་ཆེ་ཞིང་།  ཤུགས་རྐྱེན་སྔར་ལས་ཟབ་པའི་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པ་ཆགས་པར་བྱས་ནས་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པའི་རྗེས་འཛིན་མཁན་དང་དད་ལྡན་མང་ཚོགས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་ལ་རྒྱ་བསྐྱེད་ཆེན་པོ་བཏང་ཡོད་པ་རེད།

          བཞི།  ཆོས་འབྲེལ་གྱི་དབང་གིས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བ།  རྗེ་ཙོང་ཁ་པས་རྒྱལ་བའི་དགོངས་པར་འཇུག་པའི་ལམ་གྱི་རིམ་པ་གཏན་ལ་ཕབ་པ་དང་འདུལ་བའི་ཁྲིམས་ལ་གཙིགས་ཆེན་ནན་མོ་གནང་བ་ནི་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ཡང་བསྐྱར་འཕེལ་ལམ་གསར་བ་ཞིག་ཏུ་བཅུག་ཡོད་ཅིང་། དེ་དུས་དགེ་ལུགས་པ་ནི་མདོ་སྔགས་ཀྱི་འཆད་ཉན་དང་ཉམས་ལེན་སོགས་ཀྱི་ཐད་ནས་གཞན་དང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པར་གྱུར་ཡོད་པས།  གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་མཁས་བཙུན་དག་ཀྱང་སེ་འབྲས་དགེ་གསུམ་སོགས་སུ་ཆོས་ཀྱི་བསླབ་པ་དོན་དུ་གཞོལ་པར་ཕེབས་པའི་གནས་ཚུལ་བྱུང་ཡོད། མདོ་ཁམས་སྨད་དུ་ཡང་།  རི་བོ་དགེ་ལུགས་པས་རང་ལུགས་འཛིན་པའི་མཁས་ཆེན་མངགས་ཏེ་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་སྡེར་ཆོས་ཀྱི་འཆད་ཉན་སྤེལ་བ་དང་། ཡང་ན་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་སྡེའི་མི་སྣ་ཆོས་ཕྱོགས་ནས་སྐྱེད་སྲིང་བྱེད་ཅིང་།    མཇུག་མཐར་ཐབས་ལམ་འདི་འདྲ་བརྒྱུད་ནས་དགོན་པ་དེ་དག་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་ཡོད་པ་རེད།   འདི་ནི་ཆོས་འབྲེལ་གྱི་དབང་གིས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བ་ཞིག་ཡིན་ཏེ།    མདོ་ཁམས་སུ་འདི་ལྟར་འགྱུར་བའི་དགོན་པ་མང་སྟེ། དཔེ་བཞག་ན་ཡུལ་ཤུལ་ཁྲི་འདུ་རྫོང་གི་འབྲོམ་བུ་དགོན་ལྟ་བུར་མཚོན་ན་དགོན་པས་དང་ཐོག་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་ལུགས་འཛིན་པ་དང་།  ཕྱིས་སུ་ལབ་དགོན་པའི་འདེབས་པ་པོ་འདན་མ་མཁན་ཆེན་དགོན་འདིར་ཕེབས་ནས་དགེ་ལུགས་པའི་ཆོས་མང་དུ་གསུངས་པས་རིམ་གྱིས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བ་ལྟ་བུ་ཡིན་ལ། ཡང་མདོ་སྨད་ཡུལ་དུ་གྲགས་ཆེ་བའི་ཅོ་ནེ་དགོན་ཆེན་ལ་མཚོན་ན་ཡང་དང་ཐོག་ས་སྐྱའི་དུས་སུ་ས་སྐྱའི་དགོན་པ་ཞིག་བཏབ་ཡོད་དེ།  ཚུལ་དེ་《མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་》དུ་“ཅོ་ནེ་དཔོན་གོང་མ་སྤྱང་ཐིའི་དུས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཧོར་སེ་ཆེན་གྱིས་གདན་དྲངས།  དེ་དུས་འཕགས་པས་དགོན་གནས་འདི་ཉིད་ས་བཀྲ་ལེགས་ཤིང་དགོན་པ་བཏབ་ན་བསྟན་པ་ལ་ཕན་པར་འདུག་གསུང་ཉིད་ཀྱི་ཞལ་སློབ་ས་སྐྱའི་དགེ་བཤེས་ཤིག་ལ་གཞི་འདིང་དུ་བཅུག རྟེན་བཞེངས་སོགས་ཀྱི་ཞལ་བཀོད་དང་དགོས་ཆས་རྣམས་བསྩལ།   གནས་དེར་ཅོ་ཞིང་ཡ་མཚན་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ་གཟིགས་པས་དགོན་པའི་མིང་ལ་ཅོ་ནེ་དགོན་ཞེས་ཐོགས་གསུངས་”⑥ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར་དང་། མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་ཏེ་སྤྱི་ལོ་1459ལོར་ཅོ་ནེ་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་རབས་གཉིས་པའི་གཅུང་པོ་ཆོས་རྗེ་རིན་ཆེན་ལྷུན་པོ་མཆོག་དབུས་སུ་ཕེབས་ནས་དགེ་ལུགས་པའི་སྐྱེས་ཆེན་གང་མང་གི་ཞབས་ལ་གཏུགས་ཏེ་མདོ་སྔགས་གསན་སྦྱོང་མཐར་ཕྱིན་པར་མཛད་པ་དང་། ཕྱིར་ལོག་ནས་རང་དགོན་ས་སྐྱ་ནས་དགེ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར།   རང་ཉིད་ཆོས་ཁྲིར་འཁོད་དེ་དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པ་བསྐྱངས་ཡོད་པར་གསུངས།

གཉིས་པ། མདོ་ཁམས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་པ་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་རེའུ་མིག

         རེའུ་མིག་དང་པོ། མཚོ་སྔོན་ས་ཆའི་དགོན་པ་ཁ་ཤས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་རེའུ་མིག

         དགོན་པའི་མིང་། དགོན་པ་བཏབ་ལོ། དང་ཐོག་གི་གྲུབ་མཐའ། དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་དུས།     དགོན་པ་ཆགས་ཡུལ།

         ཧོང་ཇོའི་ཟི།                       1390ལོ།                         མི་གསལ།          ཆིང་གི་སྐབས།           ཟི་ལིང་།

         གྲོ་ཚང་ལྷ་ཁང་། དུས་རབས་15པ།   བཀའ་བརྒྱུད་པ།        མིང་གི་དུས་མཇུག          ལུང་མདོ་རྫོང་།

         བྱ་ཁྱུང་དགོན།                        1349 ལོ།   བཀའ་གདམས་པ།        མིང་གི་དུས་མཇུག         དཔའ་ལུང་རྫོང་།

         ཞོང་ཤན་རི་ཁྲོད།     ཡོན་གྱི་དུས།         ས་སྐྱ་བ།               མི་གསལ།         དཔའ་ལུང་རྫོང་།

         བིས་མདོ་དགོན།        ཡོན་གྱི་དུས།         ས་སྐྱ་བ།               1402ལོ།              ཡ་རྫི་རྫོང་།

         སྒོ་རིས་གྲྭ་ཚང་།       མི་གསལ།              ས་སྐྱ་བ།        མིང་གི་དུས་མཇུག              ཡ་རྫི་རྫོང་།

         ཟི་ན་བསམ་གྲུབ་གླིང་། མིང་རྒྱལ་རབས།         ས་སྐྱ་བ།        མིང་གི་དུས་མཇུག            སྐུ་འབུམ་རྫོང་།

         གྲྭ་ཚང་དགོན།                   སུང་རྒྱལ་རབས།                       ས་སྐྱ་བ།                 1578ལོ།            སྐུ་འབུམ་རྫོང་།

         གོང་བ་གྲྭ་ཚང་། ཡོན་གྱི་དུས་མཇུག         ས་སྐྱ་བ།           མིང་རྒྱལ་རབས།              ཁྲི་ཀ་རྫོང་།

         སེང་ལྡང་གསང་བསྟན་པའི་དགོན། 1916 ལོ།         རྙིང་མ་བ།                1923ལོ།              ཞིན་ཧེ་རྫོང་།

         རབ་ཤིས་གླུང་ཤོད་དགའ་ལྡན་ཆོས་འཁོར་གླིང་། མི་གསལ།   འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད།          དུས་རབས་18པ།             ཡུལ་ཤུལ་རྫོང་།

         རག་ཉག་དགོན། དུས་རབས་14པ།   འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད།                མི་གསལ།             ཡུལ་ཤུལ་རྫོང་།

         འགར་དགོན།                   དུས་རབས་13པ།      བཀའ་བརྒྱུད་པ།          དུས་རབས་14པ།             ཡུལ་ཤུལ་རྫོང་།

         འབུམ་དིལ་ཉི་མཛེས་ཆོས་འཀོར་གླིང་།མི་གསལ།             བོན།          མིང་གི་དུས་མཇུག             ཡུལ་ཤུལ་རྫོང་།

         ལབ་དགོན།                       མི་གསལ།                             ས་སྐྱ་བ།            མིང་རྒྱལ་རབས།              ཁྲི་འདུ་རྫོང་།

         འབྲོམ་བུ་དགོན།      མི་གསལ།                      འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད།           དུས་རབས་15པ།              ཁྲི་འདུ་རྫོང་།

         ཁ་ན་དགོན།                       མི་གསལ།                           རྙིང་མ་བ།                 1866ལོ།              ཁྲི་འདུ་རྫོང་།

         དུད་བརྒྱ་དགོན།      མི་གསལ།                      འབའ་རོམ་བཀའ་བརྒྱུད།            ཆིང་རྒྱལ་རབས།             ནང་ཆེན་རྫོང་།

         རོང་པོ་དགོན་ཆེན།      1301ལོ།                              ས་སྐྱ་བ།            མིང་རྒྱལ་རབས།             རེབ་གོང་རྫོང་།

         ཤ་སྦྲང་དགོན།                        1341ལོ།                        བཀའ་གདམས་པ།                 མི་གསལ།              རེབ་གོང་རྫོང་།

         སེང་གེ་གཤོང་མ་དགོན།   བོད་བཙན་པོའི་སྐབས།           རྙིང་མ་བ།                 མི་གསལ།              རེབ་གོང་རྫོང་།

         ཡིད་དགའ་ཆོས་འཛིན་གླིང་།      མི་གསལ།                             རྙིང་མ་བ།                 1685ལོ།              རེབ་གོང་རྫོང་།

         རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་།   མིང་རྒྱལ་རབས།             ས་སྐྱ་བ།                 མི་གསལ།              གཅན་ཚ་རྫོང་།

         ཀོའུ་བ་དགོན།                    ཡོན་རྒྱལ་རབས།             ས་སྐྱ་བ།            དུས་རབས་17པ།              གཅན་ཚ་རྫོང་།

         གསང་སྒྲོག་བདེ་ཆེན་དགོན། ཡོན་རྒྱལ་རབས།             ས་སྐྱ་བ།                  མི་གསལ།              གཅན་ཚ་རྫོང་།

         རེའུ་མིག་གཉིས་པ། ཀན་སུའུ་ས་ཆའི་དགོན་པ་ཁ་ཤས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་རེའུ་མིག

         དགོན་པའི་མིང་། དགོན་པ་བཏབ་ལོ། དང་ཐོག་གི་གྲུབ་མཐའ། དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་དུས། དགོན་པ་ཆགས་ཡུལ།

         ཇོ་ནེ་དགོན་ཆེན།    ཡོན་རྒྱལ་རབས།         ས་སྐྱ་བ།            1459ལོ།         ཅོ་ནེ་རྫོང་།

         མཆོད་རྟེན་ཐང་དགོན།    ཡོན་རྒྱལ་རབས།         ས་སྐྱ་བ།          མིང་རྒྱལ་རབས།      དཔའ་རིས་རྫོང་།

         ཏཱ་བན་དགོན།                      ཡོན་རྒྱལ་རབས།         ས་སྐྱ་བ།          ཆིང་རྒྱལ་རབས།      དཔའ་རིས་རྫོང་།

         སྟག་ལུང་དགོན།     མིང་རྒྱལ་རབས། སྟག་ལུང་བཀའ་བརྒྱུད།          ཆིང་རྒྱལ་རབས།      དཔའ་རིས་རྫོང་།

         ཏེ་ཐུང་དགོན།                           1619ལོ།     བཀའ་བརྒྱུད་པ།          ཆིང་གི་དུས་མགོ      དཔའ་རིས་རྫོང་།

         བྲག་དགོན།                           1246ལོ།          ས་སྐྱ་བ།          མིང་རྒྱལ་རབས།      དཔའ་རིས་རྫོང་།

         རེའུ་མིག་གསུམ་པ། དཀར་མཛེས་ས་ཆའི་དགོན་པ་ཁ་ཤས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་རེའུ་མིག

         དགོན་པའི་མིང་།     བཏབ་ལོ།     དང་ཐོག་གི་གྲུབ་མཐའ།      དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་དུས། དགོན་པ་ཆགས་ཡུལ།

         བསམ་འགྲུབ་དགོན།     མི་གསལ། བོན།ས་སྐྱ།བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་དགོན་པ་ཁ་ཤས་བཙན་གྱིས་བསྒྱུར།1662ལོ།    དཀར་མཛེས་རྫོང་།

         རྒན་མ་བྲག་ཡུལ་ཆོས་སྒར།     མི་གསལ།        བཀའ་གདམས་པ།                མི་གསལ།                     དཀར་མཛེས་རྫོང་།

         འཇའ་དགོན་ཆོས་བསམ་གླིང་།  མི་གསལ།          བཀའ་བརྒྱུད་པ།      རབ་བྱུང་བཅུ་པའི་སྟོད་ཙམ།       ལི་ཐང་རྫོང་།

         ལ་སྟོད་བསམ་གཏན་གླིང་། དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པ། བཀའ་བརྒྱུད་པ།   རབ་བྱུང་བདུན་པའི་དུས་མཇུག       ལི་ཐང་རྫོང་།

         དགོན་དཀར་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་། དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པ། བཀའ་བརྒྱུད་པ།         རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་སྐབས།       ལི་ཐང་རྫོང་།

         དགའ་ལྡན་ལྷུན་གྲུབ་གླིང་། རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པ།   རྙིང་མ་བ།                 མི་གསལ།                         ལི་ཐང་རྫོང་།

         གནས་སྒོ་བྱང་ཆུབ་ཆོས་གླིང་། རབ་བྱུང་གསུམ་པ།       བཀའ་བརྒྱུད་པ།         ཀརྨ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བའི་དུས།       ལི་ཐང་རྫོང་།

         འདན་ཀ་ཕུད་དགོན།     མི་གསལ།                  ས་སྐྱ་བ།                 མི་གསལ།                        སེར་ཤུལ་རྫོང་།

         འཇུ་མང་དགོན།     མི་གསལ།                 རྙིང་མ་བ།          རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་དུས།       སེར་ཤུལ་རྫོང་།

         ཆ་ཕྲེང་བསམ་འཕེལ་གླིང་།       མི་གསལ།               བཀའ་བརྒྱུད་པ།               དུས་རབས་17པ།         ཆ་ཕྲེང་རྫོང་།

         བདེ་ཆེན་དགོན། རབ་བྱུང་དྲུག་པ། ས་སྐྱ་བ།           རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པ།         ཆ་ཕྲེང་རྫོང་།

         སྔོ་གཅུ་དགོན།                        མི་གསལ།                   མི་གསལ།                  མི་གསལ།                        འབའ་ཐང་རྫོང་།

         མཆོད་རྟེན་དགོན།         རབ་བྱུང་བཅུ་གསུམ་པ། བོན་པོ།                  མི་གསལ།                          རོང་བྲག་རྫོང་།

         དགའ་ལྡན་ཕུན་ཚོགས་གླིང་།      མི་གསལ།                   རྙིང་མ་བ།                  མི་གསལ།                          རོང་བྲག་རྫོང་།

         བྲག་དཀར་དགོན།      མི་གསལ།              བཀའ་གདམས་པ།                  1885ལོ།                            ཉག་ཆུ་རྫོང་།

         སྤང་གདོང་དགོན།      མི་གསལ།                     བོན་པོ།                  1495ལོ།                            ཉག་ཆུ་རྫོང་།

         སྲིབ་ལུང་དགོན།   རབ་བྱུང་14པ། རྙིང་མ་བ།                  མི་གསལ།                               རྟའུ་རྫོང་།

         ཀ་བཞི་དགོན།                    རབ་བྱུང་བཞི་བ།           བཀའ་བརྒྱུད་པ།            དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པ།         ལྕགས་ཟམ་རྫོང་།

         ལྷ་མོ་རྩེ་དགོན། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས། རྙིང་མ་བ།             རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་སྐབས།           དར་མདོ་རྫོང་།

         གནས་འགོ་དགོན།       1326ལོ།               བཀའ་གདམས་པ། མི་གསལ།                             དར་མདོ་རྫོང་།

         སྐྱིད་ལེགས་དགོན།       1364ལོ།                 བཀའ་བརྒྱུད་པ།            རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པ།            དར་མདོ་རྫོང་།

         བྲག་འགོ་དགོན།   རབ་བྱུང་གོང་གི་ལོ་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ།  བཀའ་བརྒྱུད་པ།           རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་སྐབས།            བྲག་འགོ་རྫོང་།

         མཁར་གཉའ་དགོན།       མི་གསལ།                      ས་སྐྱ་བ།             རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་སྐབས།            བྲག་འགོ་རྫོང་།

         ལྕོག་རི་དགོན།              བོད་བཙན་པོའི་དུས།    རྙིང་མ་བ།                    1663ལོ།                              བྲག་འགོ་རྫོང་།

གསུམ་པ། མདོ་ཁམས་ཀྱི་དགོན་པ་ཁ་ཤས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་དུས་རིམ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་བཤད་པ།

          ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆར་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཚེ།  རྗེ་ཙོང་ཁ་བ་ཆེན་མོས་སྤྱི་ལོ་1409ལོར་ལྷ་སའི་ཆོ་འཕྲུལ་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོ་བཙུགས་པ་དང་ལོ་དེར་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པ་དང་པོ་དགའ་ལྡན་དགོན་པ་བཏབ་པ་ནས་བཟུང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་བ་ཡབ་སྲས་དང་བུ་སློབ་ཀུན་གྱིས་བོད་ཁམས་ཀུན་དུ་དགོན་པ་འདེབས་འཛུགས་ཀྱི་འགོ་བརྩམས་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་ཁོང་གི་སློབ་བུ་ཤཱཀྱ་ཡེ་ཤེས་མིང་ཞོན་ཏི་གོང་མས་སྤྱན་དྲངས་ནས་བྱམས་ཆེན་ཆོས་རྗེ་ཡི་ཆོ་ལོ་བསྩལ་བ་དང་། ལམ་བར་དུ་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་གང་མང་བརྒྱུད་ནས་ཕེབས་དུས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་པ་ཁག་དགེ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་འགོ་བརྩམས་ཡོད། ཕྱིས་སུ་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པར་སླེབས་དུས་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོའི་སྐབས་སུ་མདོ་ཁམས་ནས་དགེ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་ལས་ཀ་མང་དུ་སྤེལ་ཅིང་།  དེ་ནས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བཙུགས་ཏེ་དགེ་ལུགས་པ་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བདག་པོར་གྱུར་རྗེས།  རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་བཀའ་ལུང་ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བའི་མཐོ་རླབས་ཤིག་འཕྱུར་ཡོད་པ་རེད། དེ་ཡང་རེ་རེ་ཅུང་ཞིབ་ཏུ་བཀྲལ་ན་གཤམ་གསལ།

          གཅིག  དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པའི་དུས་འགོར་མདོ་ཁམས་ས་ཆའི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་ཚུལ།  དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་བའི་དུས་འགོ་སྟེ།  རྗེ་ཙོང་ཁ་བ་ཆེན་མོས་ཐོག་མར་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་གསར་དུ་གཏོད་པའི་ལོ་དེ་དག་ཏུ།  རྗེ་ཙོང་ཁ་བ་རང་ཉིད་དང་ཁོང་གི་བུ་སློབ་དག་གིས་མདོ་ཁམས་སྨད་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ཏུ་དགེ་ལུགས་པའི་ས་བོན་སྟོར་བའི་འགོ་བརྩམས་གནང་མཛད་ཡོད་དེ།   དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནི་རྗེ་ཙོང་ཁ་བ་རང་གི་ཕྱག་ཡུལ་ཡིན་པ་དང་། དེ་མིན་ཁོང་གི་བུ་སློབ་ཀུན་རྒྱ་ནག་གོང་མར་མཇལ་འཕྲད་དུ་བསྐྱོད་སྐབས་ཀྱི་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ལམ་ཀ་སོགས་ཡིན་པར་སྙམ།  དེ་དུས་ཕྱག་བཏབ་པའི་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་སྡེ་གཙོ་བོ་ཡང་ཡུལ་ཤུལ་དང་ཙོང་ཆུའི་བཞུར་རྒྱུད་སོགས་སུ་ཆགས་ཡོད་ཅིང་དེ་ཡང་ས་རྒྱུས་དང་འགྲིམ་འགྲུལ་གྱི་ཆ་ནས་སྟབས་བདེ་བ་དང་ཡུལ་ཤུལ་ལ་མཚོན་ན་དབུས་དང་ཁམས།  ཨ་མདོ་སོགས་ཀྱི་ས་མཚམས་སུ་ཡོད་པར་བརྟེན་ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་གི་དགོན་པ་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ་ལ་ཡང་ཆ་རྐྱེན་ཡག་པོ་འཛོམས་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན།  ཁྲི་འདུ་རྫོང་གི་ལབ་དགོན་ཆེན་ནི་རྗེ་ཙོང་ཁ་བས་རང་གི་དབུ་སྐྲ་སོགས་གཟུངས་གཞུག་ཏུ་ཕུལ་ནས་བཞེངས་པའི་འབག་སྐུ་ཞིག་ཕུལ་ནས་རིམ་གྱིས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ་ལྟ་བུ་དང་།  ཡང་རྗེ་ཙོང་ཁ་བས་ལྷ་སའི་ཆོ་འཕྲུལ་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོ་བཙུགས་པ་དང་དགའ་ལྡན་དགོན་པ་མ་བཏབ་པའི་ལོ་བདུན་གྱི་སྔོན་དུ། རྗེ་ཙོང་ཁ་བའི་སློབ་མ་དཀའ་བཞི་བ་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན་མདོ་སྨད་ཙོང་ཁའི་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ནས། དེ་གའི་ས་སྐྱ་པར་གཏོགས་པའི་བིས་མདོ་དགོན་པའི་གྲུབ་མཐའ་བསྒྱུར་ཏེ་བིས་མདོ་དགོན་ཆེན་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་འཁོར་གླིང་བཏབ་པ་ལྟ་བུའོ།།  དུས་སྐབས་འདིར།  ད་དུང་རྗེ་ཙོང་ཁ་བའི་དངོས་སློབ་ཤཱཀྱ་ཡེ་ཤེས་ལ་རྒྱ་ནག་གོང་མས་ཆོས་རྗེ་ཡི་ཐོབ་དང་ཆོ་ལོ་སྤྲད་པས་མཚན་སྙན་ཆེ་བར་རྒྱས་ནས་ཕེབས་ལམ་གྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་སྡེ་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་ཡོད་པ་རེད།

          ཡིན་ན་ཡང་།  དུས་སྐབས་འདིར་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པ་བོད་ཁམས་ཡོངས་སུ་རྒྱ་ཆེར་དར་མེད་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་རིན་སྤུངས་པ་དང་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་གཉིས་ཀྱིས་བཙིར་གནོན་མང་དུ་བྱས་ཏེ་འཕེལ་རྒྱས་ལ་གེགས་རྐྱེན་མང་པོ་འཕྲད་ཡོད་པས།  དུས་སྐབས་འདིར་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་བའི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་གྱི་དགོན་པའི་གྲངས་ཀ་ནི་ཚད་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་སྣང་།

          གཉིས།  རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པའི་སྐབས་སུ་མདོ་ཁམས་ས་ཆའི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་དགེ་ལུགས་པར་འགྱུར་ཚུལ།  རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་སོག་རྒྱལ་ཨན་ཐལ་གྱི་གདན་ཞུས་ལྟར་སོག་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པ་ནི་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་མདོ་སྨད་ཡུལ་དུ་དར་བའི་གནད་འགག་གི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཡིན།   དུས་སྐབས་འདིར་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པས་རང་གི་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱ་བསྐྱེད་གཏོང་ཆེད་ཕྱི་ཡི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ལ་རྒྱབ་རྟེན་བཅོལ་བ་དང་།   སྐབས་དེའི་དགེ་ལུགས་པའི་འཐུས་ཚབ་མི་སྣ་སྟེ་རྒྱལ་བ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་སྤྱི་ལོ་1577ལོ་དང་།  སྤྱི་ལོ་1583ལོ་བཅས་སྔ་རྗེས་སུ་ཐེངས་གཉིས་ལ་སོག་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ཤིང་།  ལམ་ཞོར་དུ་དུས་ཡུན་རིང་པོར་མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་མང་པོར་བྱོན་ནས་དགེ་ལུགས་པའི་ཆོས་ཀྱི་འཆད་ཉན་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བ་དང་། སོག་རྒྱལ་གྱི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་དེ་མདོ་ཁམས་དང་རྒྱ་ཆེ་བའི་སོག་ཡུལ་དང་ཧོར་རིགས་ས་ཁུལ་དུ་དར་སྤེལ་བཏང་ཡོད་པ་རེད།  གོང་གི་རེའུ་མིག་ཏུ་གསལ་བ་གཞིར་བཟུང་ན།   དེ་དུས་མདོ་ཁམས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་ཞིག་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པས་རྒྱ་བསྐྱེད་དང་ཞིག་གསོ་བྱས་ཏེ་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པར་བསྒྱུར་ཡོད། དཔེ་བཞག་ན་དེ་ལས་བཀའ་གདམས་པའི་གྲུབ་མཐའ་འཛིན་མཁན་ཆོས་རྗེ་དོན་གྲུབ་རིན་ཆེན་གྱིས་བཏབ་པའི་བྱ་ཁྱུང་དགོན་པ་དེ་ནི་དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པའི་ཆུ་འགོ་ལྟ་བུར་ངོས་འཛིན་བཞིན་ཡོད་ཅིང་། ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་སྤྱི་ལོ་1583ལོར་ཆེད་དམིགས་སུ་སྐུ་འབུམ་ནས་ཆིབས་བསྒྱུར་གནང་སྟེ་བྱ་ཁྱུང་དགོན་པར་ཕྱག་ཕེབས་གནང་བ་དང་།  དེ་གར་དགེ་འདུན་གྱི་འདུས་གྲྭ་ལ་ཆོས་གསུངས་ཤིང་དད་ལྡན་མང་པོར་དགེ་སློང་དང་དགེ་ཚུལ་གྱི་སྡོམ་པ་གནང་། དེ་བས་ཀྱང་ཆོས་རྗེ་དོན་གྲུབ་རིན་ཆེན་གྱི་སྐུ་གདུང་ལ་གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་བཞེངས་པ་དང་། བྱ་ཁྱུང་དགོན་པ་དེ་རིམ་གྱིས་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐར་བསྒྱུར་ཏེ།  ཕྱིས་ཀྱི་མདོ་སྨད་ཀྱི་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པའི་བྱང་གི་དགོན་ཆེན་བཞི་ཡི་ཡ་གྱལ་དུ་གྱུར་ཡོད་པ་རེད།

          གསུམ།  རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པའི་སྐབས་ཀྱི་སྔ་རྗེས་སུ་མདོ་སྨད་ས་ཆའི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་སྡེ་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་ཚུལ།   སྤྱི་ལོ་1612ལོར།  གཙང་པ་རྒྱལ་པོ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་གཙང་གི་ས་ཆ་ཀུན་བདག་ཏུ་བཟུང་བ་དང་།  སྤྱི་ལོ་1618ལོར་གོམ་གང་མདུན་སྤོས་ཀྱིས་དབུས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་ཕལ་ཆེ་བ་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་སྟོབས་ཤུགས་ཆེས་ཆེར་འཕེལ།  གཙང་པ་རྒྱལ་པོས་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་དང་འབྲེལ་ནས་སྐབས་དེའི་དགེ་ལུགས་པར་བཙིར་གནོན་གང་མང་བྱས་ཤིང་དགེ་ལུགས་པ་རེ་ཞིག་ལ་ཉེན་ཁའི་གནས་སུ་གྱར་ཡོད་པ་རེད།  སྤྱི་ལོ་1639ལོར།  དགེ་ལུགས་པས་མཚོ་སྔོན་དུ་ཡོད་པའི་སོག་རྒྱལ་གུ་ཤྲཱི་ཧན་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་བ་དང་། དེས་དམག་གི་དཔུང་ཆེན་བཏེགས་ནས་ཁམས་ཕྱོགས་བརྒྱུད་དབུས་གཙང་དུ་བརྟོལ།  ལམ་བར་དུ་ཁམས་ཀྱི་བེ་རི་རྒྱལ་པོ་ཆམ་ལ་ཕབ་ཅིང་དེ་གའི་དགོན་པ་མང་པོ་ཞིག་བཙན་གྱིས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར།   དེ་བས་མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་མཇུག་དང་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་འགོའི་སྐབས་སུ་རི་བོ་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་རིམ་གྱིས་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་རུ་རྒྱས་པ་དང་།   བཙན་ཤེད་ཀྱིས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་ཞིག་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐར་བསྒྱུར་ཡོད་པ་རེད། དཔེ་བཞག་ན།  དབུས་གཙང་གི་ཇོ་ནང་པའི་དགོན་སྡེ་རྟག་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་གླིང་དང་ངམ་རིང་དགོན་སོགས་གྲུབ་མཐའ་དེའི་ལྟ་བ་མི་དག་པ་དང་དགེ་ལུགས་པའི་དགྲ་ཟླ་དང་འབྲེལ་འདྲིས་ཡོད་པར་ཁ་གཡར་ནས་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བ་དང་།  གཞན་ཡང་ཁམས་ཀྱི་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་ཞིག་གཙང་པ་རྒྱལ་པོ་དང་ངན་འབྲེལ་ཡོད་པར་ཁ་གཡར་ནས་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་ཡོད་པ་རེད།  དུས་སྐབས་འདིར་ཨ་མདོའི་ཡུལ་དུ་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་སྡེ་རིམ་གྱིས་ཇེ་མང་དུ་སོང་ཡོད་པ་དང་དབུས་གཙང་དང་ཁམས་ཀྱི་ས་ཆའི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གི་དགོན་སྡེ་ནང་བཞིན་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་ཚུར་བསྒྱུར་མེད་ན་ཡང་།  རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་མོ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པའི་ལམ་དུ་མདོ་སྨད་བརྒྱུད་ནས་འགྲོ་སྐབས། སྔར་ཡོད་ཀྱི་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བའི་དགོན་སྡེ་དེ་དག་གོམ་གང་མདུན་སྤོས་ཀྱིས་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐར་གཏོགས་པར་བྱས་པ་དང་།  དེ་དག་ལ་རྒྱ་བསྐྱེད་ཀྱང་གང་ལེགས་ཐོབ་ཡོད་པ་རེད།

བཞི་བ། མཇུག་བསྡུ་བ།

          དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་བའི་འགོ་ནས་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་བར།  དགེ་ལུགས་པས་བོད་ཡུལ་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་རང་གི་གྲུབ་མཐའི་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་བཏང་བ་དང་། དེའི་གོ་རིམ་དུ་བླ་བརྒྱུད་དང་ཆོས་བརྒྱུད་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་པའམ།    ཡང་ན་དྲག་པོའི་དཔུང་གི་སྟོབས་དང་།  ཡང་ན་དགོན་རྙིང་བསྐྱར་འཛུགས་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་བཏང་བ། ཆོས་འབྲེལ་གྱི་རྒྱུ་མཚན་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་མདོ་ཁམས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གི་དགོན་སྡེ་མང་པོ་ཞིག་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་ཏེ་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་དེ་བོད་ཁམས་ཡོངས་སུ་ས་ཁྱབ་རྡོ་ཁྱབ་ཏུ་འགྱུར་བར་རོགས་འདེགས་ཀྱི་ནུས་པ་མི་དམན་པ་ཞིག་ཐོན་ཡོད་པ་རེད།

          ཟུར་ལྟའི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

          《ལབ་ཆོས་འབྱུང་།》 ལབ་ཕན་འདུམ་བློ་བཟང་བློ་གྲོས་ཀྱིས་བརྩམས།  ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2010ལོའི་ཟླ་དྲུག་པར།

          《མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་།》 བྲག་དགོན་པ་དགོན་མཆོག་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས་ཀྱིས་བརྩམས།   ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།   1982ལོའི་ཟླ་3པར།

          《ཁམས་ཕྱོགས་དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་སྡེ་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་གསལ་བར་བཤད་པ་ཐུབ་བསྟན་གསལ་བའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས།》 ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ལོ་རྒྱུས་སོའོ་ཡིས་བསྒྲིགས།

          《དགའ་ལྡན་ཆོས་འབྱུང་བེེཌཱུར་སེར་པོ།》 སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  1989ལོ། 

          མཆན་འགྲེལ།

          ①གྲངས་ཀ་འདི་ནི་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་བསྡོམས་རྩིས་ཅུའུ་ཡི་1996ལོའི་བསྡོམས་རྩིས་ལས་ཁོལ་དུ་ཕྱུང་བ་ཡིན།

          ②རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པས་ཆོས་རྗེ་དོན་གྲུབ་རིན་ཆེན་གྱི་སྐུ་གདུང་མཆོད་རྟེན་ལ་གསེར་རྩི་བྱུགས་ནས་རབ་གནས་མཛད་པར་གྲགས།          ③སྤྱི་ལོ་1623ལོར་དགོན་པའི་ཁྲི་བ་བྱམས་པ་གླིང་པས་མཚན་ཉིད་གྲྭ་ཚང་བཙུགས།  སྤྱི་ལོ་1747ལོར་སྨན་རམས་པ་ངག་དབང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་རྒྱུད་པ་གྲྭ་ཚང་བཙུགས། སྤྱི་ལོ་1797ལོར་ཟི་ན་བླ་མ་ཚུལ་ཁྲིམས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་སྨན་པ་གྲྭ་ཚང་བཙུགས་ཤིང་།   ཕྱིས་སུ་དུས་འཁོར་གྲྭ་ཚང་དུ་བསྒྱུར།          ④ 《ལབ་ཆོས་འབྱུང་》 སྟོད་ཆ། ལབ་ཕན་འདུམ་བློ་བཟང་བློ་གྲོས་ཀྱིས་བརྩམས། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ་6པར། ཤོག་ངོས་1པོར་གསལ།

          ⑤⑥ 《མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་》 བྲག་དགོན་པ་དགོན་མཆོག་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས་ཀྱིས་བརྩམས།  ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།   1982ལོའི་ཟླ་3པར། ཤོག་ངོས་303དང་། ཤོག་ངོས་646ལ་གསལ།