གནའ་བོའི་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་ལ་མཁས་པ་ལ་ལས“ཇ་རྟའི་ཚོང་ལམ”ཞེས་བྲིས་སྲོལ་འདུག བྲིས་སྲོལ་ཐད་མི་འདྲ་ས་ཅུང་ཡོད་ནའང་།དོན་དངོས་ཐོག་འདི་ནི་རྒྱ་བོད་བར་གྱི་ཚོང་ལམ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་སུ་བཀོད་པ་ལྟར་ན།གནའ་བོའི་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་ནི་བཙན་པོའི་དུས་ནས་ལོ་རབས་དྲུག་ཅུ་པའི་བར་ལ་དར་བའི་ཚོང་ཟོག་དབོར་འདྲེན་བྱེད་སའི་བརྒྱུད་ལམ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།
སུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཇ་ཚོང་དང་།དར་ཚོང་།རྟ་ཚོང་ལ་སོགས་པའི་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་བྱེད་སྒོ་དེ་རྒྱ་བོད་མི་རིགས་གཉིས་པོའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་བྱེད་ཐབས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར།དེར་བརྟེན་རྒྱ་བོད་བར་གྱི་གཞུང་ལམ་ལའང་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་ཞེས་ཐོགས་པ་རེད།དེའི་བརྒྱུད་ཡུལ་ལ་དབྱེ་ན་སི་ཁྲོན་ནས་བོད་ལ་བསྲིངས་པའི་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་གཅིག་དང་།ཡུན་ནན་ནས་བོད་ལ་བསྲིངས་པའི་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་གཅིག་ཡོད།སི་ཁྲོན་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་ནས་བོད་ཀྱི་ས་གནས་ཁག་ཏུ་དངོས་ཟོག་དབོར་འདྲེན་བྱེད་སའི་ལམ་བུར་“ཁྲོན་བོད་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་དང་།”དང་།ཡུན་ནན་ཞི་ཧྲོང་པན་ན་དང་སི་མའོ་ནས་ཐོན་པའི་ཇ་རིལ་དག་ཏ་ལི་རུ་བསྡུ་རུབ་བྱས་རྗེས།ས་དམ་དང་།རྒྱལ་ཐང་།བདེ་ཆེན་ལ་སོགས་པ་བརྒྱུད་ནས་བོད་ཀྱི་སྤང་མདའ་དང་།ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ།ལྷ་ས།རྒྱལ་རྩེ།གཞིས་རྩེ།མངའ་རིས་སོགས་སུ་དབོར་འདྲེན་བྱེས་སའི་ལམ་བུར“ཡུན་བོད་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ”ཞེས་ཟེར་པ་རེད།
ས་སྐྱ་བའི་སྐབས་སུ་ཡིག་ཟམ་གྱི་ལམ་བུ་གསར་དུ་གཏོད་ནས་ས་ཚིགས་དུ་མ་བཙུགས།རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ནང་འཁོད་པ་ལྟར་ན།རྒྱ་བོད་འདྲེས་མཚམས་ནས་ལྷ་ས་བར་ལ་ས་ཚིགས་ཆེ་བ་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་བཙུགས་ཡོད་སྐད་འདུག མདོ་ཁམས་སྤྱི་ཁྱབ་ཁོ་ནའི་མངའ་འོག་ཏུ་ས་ཚིགས་དགུ་བཙུགས་ཡོད།ས་ཚིགས་ཆེ་བ་རེའི་མངའ་ཁོངས་སུ་ད་དུང་ས་ཚིགས་ཆུང་བ་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་།ས་ཚིགས་ཁུལ་གྱི་མི་སེར་རྣམ་པས་ཁྲལ་གྱི་རྣམ་པའི་ཐོག་ནས་ས་ཚིགས་ཆེ་བའི་མངའ་ཞབས་ལ་དུད་ཁྱིམ་སྟོང་ཕྲག་ཁ་ཤས་དང་།ཆུང་བའི་མངའ་ཞབས་ལ་དུད་ཁྱིམ་བརྒྱ་ཕྲག་ཁ་ཤས་ཡོད་པ་རེད།
ཕག་གྲུའི་སྐབས་སུ་འཇང་ས་དམ་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་ཐང་བཟུང་བ་དང་།ཡུན་ནན་གྱི་ཚོང་པས་ལོ་ལྟར་ས་དམ་དང་།ཧེ་ཆིང་།ཏ་ལི།ཕུའུ་ཨེར་བཅས་ནས་ཇ་དང་བྱེ་མ་ཀ་ར།ཟངས་ཆས།འབྲུ་རིགས།ཞོར་ཟས་བཅས་རྒྱལ་ཐང་དང་།ཁམས་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས།ཚྭ་ཁ་རོང་སོགས་ལ་དྲངས་ནས་ས་ཁུལ་དེ་གའི་བལ་དང་མར་སྤོས་སྣམ་བུ།དེ་བཞིན་དབྱར་རྩྭ་དགུན་འབུ་དང་།གླ་རྩི་སོགས་དང་བརྗེ་རེས་བྱས་མཐར་རྒྱ་བོད་བར་ཉོ་ཚོང་གི་འབྲེལ་བ་ཆེན་པོ་ཆགས་པ་རེད།སྤྱི་ལོ1407ལོར་རྒྱ་ནག་གོང་མས་ཁམས་ཁུལ་གྱི་སྡེ་དཔོན་སོ་སོ་དང་བླ་མ་ཆེ་གྲས་རྣམས་ལ་སྔར་གྱི་ས་ཚིགས་རྣམས་བསྐྱར་བཟོ་བྱེད་བཅུག་པར་མ་ཟད།གཡག་རྔ་ནས་དབུས་གཙང་བར་གྱི་སཚིགས་འཛུགས་དགོས་པའི་བཀའ་བསྩལ།རྒྱ་ནག་ནས་དབུས་གཙང་ལ་འགྲོ་སའི་ཡིག་ཟམ་གྱི་ལམ་བུ་བྱང་མ་གཅིག་དང་ལྷོ་མ་གཅིག་ཆགས་པ་རེད།ལྷོ་བྱང་གི་ལམ་བུ་དེ་གཉིས་གང་ལ་ཕྱིན་ཡང་ཆབ་མདོ་བརྒྱུད་དགོས་པས་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་དུ་ས་ཚིགས་གལ་ཆེན་མང་པོ་ཆགས་ཡོད་པ་རེད།
མཉྫུ་གོང་མའི་དུས་སུ་ཉིན་གཅིག་ལ་འབྱོར་ཐུབ་ཚད་ཀྱི་ས་ཚིགས་བཙུགས་ནས་དེར་དོ་དམ་བྱེད་ཤུགས་ཆེ་རུ་བཏང་བ་རེད།སྤྱི་ལོ1688ལོར་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གིས་རྒྱལ་ཐང་དུ་ཚོང་འདུས་བཙུགས་ཆོག་པའི་རེ་བ་བཏོན་པ་དེར་གོང་མའི་ཆོག་མཆན་ཐོབ་ནས་བཟུང་རྒྱལ་ཐང་དུ་ཚོང་ཁང་དང་།བོད་པའི་ཚོང་པ།ཚོང་ཟོག་དབོར་འདྲེན་བྱེད་མཁན་གྱི་དྲེལ་པ་མང་པོ་བྱུང་ནས།རྒྱལ་ཐང་དེ་ཡུན་ནན་དང་བོད་ཀྱི་ཉོ་ཚོང་བྱེད་གནས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར།མཉྫུ་གོང་མས་སྐབས་དེའི་ས་ཚིགས་ཀྱི་གཞི་ཁྱོན་དང་མི་འབོར།དུད་ཚང་གི་ཁ་གྲངས།ས་བབ་བཅས་ཞིབ་བཤེར་ཐོ་འགོད་བྱས་པར་མ་ཟད།ཟི་ལིང་ནས་ཡུལ་ཤུལ་དང་ཆབ་མདོ་བརྒྱུད་དེ་ལྷ་སར་འགྲོ་སའི་ཡིག་ཟམ་ལམ་བུ་གསར་གཏོད་བྱས་པ་རེད།སྤྱི་ལོ1720ལོར་མཉྫུ་གོང་མས་བོད་ལ་དམག་རོགས་མངགས་ནས་སོག་པོ་ཇུན་གར་གྱི་དཔུང་དམག་དབུས་ནས་ཕྱིར་འབུད་བཏང་བར་མ་ཟད།མི་ཉག་དར་རྩེ་མདོ་ནས་ལྷ་ས་བར་གྱི་ཡིག་ཟམ་ལམ་བུ་ཉམས་གསོ་བྱས་པ་རེད།1910ལོར་བོད་སྡོད་ཨམ་བན་ལན་ཡུས་ཀྱིས་བོད་རྒྱ་དཔོན་རིགས་ཁག་ཅིག་ལྷ་ས་ནས་ཆབ་མདོའི་བར་གྱི་གཞུང་ལམ་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་པར་མངགས་པར་མ་ཟད།དེར་ཞེང་ཚད་ལ་ཐེར་གེ་གཉིས་མཉམ་གཤིབ་ཏུ་འགྲོ་ཐུབ་པའི་གཞུང་ལམ་ཞིག་བཟོ་དགོས་པའི་སྙན་ཞུ་གོང་མར་ཕུལ་མོད།འོན་ཀྱང་སྐབས་དེར་མཉྫུ་གོང་མར་རྒྱུ་སྟོབས་མེད་སྟབས་དོན་དག་དེ་འགྲུབ་ཐུབ་མེད།དེའི་རྗེས་དམག་འཁྲུག་གིས་རྐྱེན་པས་ཚོང་འགྲུལ་ལམ་བུ་དེ་རེ་ཞིག་ཆད་རུང་།མཉྫུ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་མཇུག་དང་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དུས་མགོར་རགས་ཙམ་སླར་གསོ་བྱུང་བ་རེད།
མཉྫུ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་མཇུག་དང་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དུས་མགོར་ཇ་ཚོང་རྒྱག་མཁན་ཇེ་མང་དུ་སོང་ནས་ཇ་ཚོང་རྒྱག་མཁན་ནང་བོད་པའི་ཚོང་པ་ཡོད་པར་མ་ཟད།ད་དུང་རྒྱ་རིགས་དང་འཇང་རིགས་ཀྱི་ཚོང་པ་ཡང་མང་པོ་ཡོད།ཁོ་ཚོས་ཇ་དང་ཚྭ།རས་ཆ་སོགས་བོད་ལ་དབོར་ནས་བོད་ཀྱི་པགས་རིགས་དང་སྨན་རྒྱུ་ལ་སོགས་པའི་ཡུལ་ཐོན་ཁྱད་རྫས་བརྗེ་རེས་བྱས་རྗེས།རྟ་དྲེལ་མཛོ་གཡག་སོགས་ལ་བཀལ་ནས་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་དང་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་གཉིས་སུ་དབོར་འདྲེན་བྱས་པ་རེད།
རི་འགོག་དམག་འཁྲུག་གི་དུས་མཇུག་ལ་གནའ་བོའི་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་གྱིས་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་པ་རེད།1942ལོར་ཡུན་ནན་ནས་འབར་མར་འགྲོ་སའི་ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་འགྲིམ་འགྲུལ་ལམ་བུ་གཅིག་པུ་དེ་བཀག་སྟབས།ས་དམ་ནས་བོད་བར་གྱི་ཇ་འདྲེན་རྡལ་ལམ་བརྒྱུད་ནས་རྒྱ་གར་ལ་འགྲོ་སའི་གཞུང་ལམ་དེ་རེ་ཞིག་ལྷོ་ནུབ་ས་ཁུལ་གྱི་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཚོང་ལམ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ནས་ཚོང་འགྲུལ་ཤིན་ཏུ་དར་རྒྱས་བྱུང་བ་རེད།（རྩོམ་སྒྲིག་པ་བདེ་ཆེན་དབང་མོ།）