ལེའུ་དང་པོ།  སྤྱིར་བཤད་པ། 
དང་པོ།  “བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་སེམས་ཁམས་རིག་པ་”ཞེས་པའི་མིང་གསར་དུ་བཏོན་ཚུལ།        སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་གངས་ཅན་གསོ་རིག་གི་གཞུང་ལུགས་རྣམས་སུ་སྤྱན་ལྡན་སུས་ཀྱང་མངོན་གསལ་དུ་མཐོང་མི་ཐུབ་ལ། བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཞེས་པའི་མིང་འདི་དེ་སྔ་ཕན་ཆད་ལ་མཁྱེན་ལྡན་གང་གིས་ཀྱང་དངོས་སུ་བཏོན་མྱོང་མེད། འོན་ཏེ། ཁ་བ་རི་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་གསོ་རིག་གི་གཞུང་དུ་སེམས་ཁམས་རིག་པའི་ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་ཀྱང་ཅུང་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་ཡོད།        དེང་དུས་ནུབ་ལུགས་གསོ་རིག་གིས་མཚོན་པའི་དེང་རབས་གསོ་རིག་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་སྔར་མེད་ཀྱི་ཆུ་ཚད་མཐོན་པོ་ཞིག་ཏུ་སླེབས་ནས་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལུས་ཁམས་ཀྱི་ཚབས་ཆེའི་ནད་གཞི་སྣ་ཚོགས་བཅོས་སྐྱེད་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་པ་ལགས་མོད། བསམ་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བའི་ནད་རིགས་དང་སྡུག་བསྔལ་གང་མང་ཞིག་ལ་ཕྱིའི་ཚན་རྩལ་གོང་དུ་འཕེལ་བ་ཙམ་གྱིས་སྨན་ཐོགས་ཀྱི་མེད་སྟབས། ཉེ་ལམ་དར་རྒྱས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཏུ་སེམས་རིག་པ་དེ་ཉིད་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སའི་རིག་གཞུང་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པར་གདོན་མི་ཟ་ལ། མི་ཚང་མས་ཀྱང་གནད་དོན་དེ་ཐད་རྩིས་མཐོང་ཆེ་པོ་གནང་བཞིན་མཆིས། དེ་ལྟ་བུ་ལ་སོགས་པའི་གནས་ཚུལ་འོག་ཏུ་ང་ཚོས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཞེས་བརྗོད་དོན་ཐད་རང་རེའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་དགོངས་པ་གཞིར་བཞག་དང་རྣམ་པའི་ཐད་དུས་རབས་གསར་པའི་སློབ་གཞིའི་ཚུལ་དུ་རིགས་ལམ་གསར་པ་ཞིག་སྤེལ་རྒྱུ་ནི། བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཁྱབ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་དང་གོང་འཕེལ་གཏོང་བར་དགོས་ངེས་ཀྱི་རང་བཞིན་དུ་འཁུམས་པ་དང༌། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་འཛམ་གླིང་གི་དེང་རབས་གསོ་རིག་སེམས་ཁམས་རིག་པའི་ལས་རིགས་ཁྲོད་དུ་ལེགས་སྐྱེས་རེ་ཟུང་ཕུལ་ནས་བོད་གསོ་རིག་གི་ནུས་པ་ངོ་མ་དོན་སྨིན་ཐུབ་པ་བྱུང་ན་ནི། ཇི་སྐད་དུ། སྨན་རྒྱལ་གཡུ་ཐོག་པས། ནམ་མཁའ་དང་མཉམ་པའི་སེམས་ཅན་ལ་ནམ་མཁའ་དང་མཉམ་པའི་ཕན་ཐོགས་ཡོང་ཞེས་གསུངས་པའི་མ་འོངས་སྔོན་གཟིགས་ཀྱི་ལུང་བསྟན་གནང་བའང་མངོན་དུ་གྱུར་པ་རེད་སྙམ།                           

གཉིས་པ།  གསོ་རིག་དང་སེམས་ཁམས་རིག་པ།       གསོ་བ་རིག་པ་དང་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལུས་སེམས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ཚན་རིག་འགངས་ཆེན་གཉིས་ཡིན་ལ། དེ་གཉིས་བར་དུ་ཤ་ ཁྲག་ལྟ་བུའི་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད། དེ་ཡང་སེམས་ཁམས་སྐྱེ་ལུགས་ཐད་ཀྱི་གཞི་རྩའི་ཤེས་བྱ་དང་གསོ་རིག་ལས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པ་ཞིག་རེད།        སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ནི་ཞི་ལའི་ཡི་གེ་”XVXO”དང་”AOYIA”ཞེས་པ་གཉིས་འདུས་པ་ལས་བྱུང་ཞིང༌། སྔ་མ་ནི་རྣམ་ཤེས་དང་ཕྱི་མ་ནི་རིག་པ་ཞེས་སྟེ་ཐོག་མའི་གོ་དོན་ནི་རྣམ་ཤེས་རིག་པ་ཞེས་པའོ། །སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཞེས་པའི་མིང་བརྡ་དངོས་ནི་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པའི་འཇུག་ཏུ་གཞི་ནས་གསར་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། འཇར་མན་གྱི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་བ་ཀེ་ཁའི་ཨེར་(R. GOCKLI)གྱིས1590ལོར་ཐེངས་དང་པོར་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཞེས་པའི་མིང་འདི་བཀོལ་ནས་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་བ་ནས་བཟུང་ཐ་སྙད་འདི་རིག་གཞུང་ལས་རིགས་གླིང་དུ་ཁྱབ་ཅིང་ཐུན་མོང་ཐོག་ཁས་བླངས་བྱུང༌། ཡིན་ནའང་དེ་དུས་ད་དུང་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཉིད་ཁེར་རྐྱང་རང་ཚུགས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ཏུ་གྲུབ་ཐུབ་མེད།         1879   ལོར་འཇར་མན་གྱི་སེམས་ཁམས་རིག་པ་བ་ཧན་ཐིས་(WILLHELRIU. WUNDT)འཇར་མན་ལེད་པོ་ཞི་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོར་འཛམ་གླིང་ཐོག་དང་པོི་སེམས་ཁམས་ཚོད་ལྟ་ཁང་གསར་དུ་བཙུགས་གནང་ཞིང༌། ཚོད་ལྟ་ཁང་དེ་མགྱོགས་མྱུར་ངང་གོང་འཕེལ་དར་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་ནས་རྒྱལ་སྤྱིའི་རང་བཞིན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་སྡེ་ཚོན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་པ་དང་ཆབས་ཅིག་སེམས་ཁམས་རིག་པ་དེ་གསོ་རིག་དང་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་གསར་མངལ་ལས་གྲོལ་ཏེ་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ལམ་གསར་ཞིག་གི་སྟེང་དུ་བཞུད་འགོ་བརྩམས།        སེམས་ཁམས་རིག་པའི་ཤེས་བྱ་ཕྲ་རགས་རྣམས་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལག་ལེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་ཏིལ་ལ་ཏིལ་མར་འདྲེས་པ་བཞིན་ཐིམ་ཡོད་ཅིང་དེའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་གཏད་ཡུལ་དང་ནང་དོན་བཅས་མི་མཚུངས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་སེམས་ཁམས་རིག་པར་དབྱེ་བ་མང་པོ་བཀར་ཡོད་པ་སྟེ། སློབ་གསོ་སེམས་ཁམས་རིག་པ། བཟོ་ལས་སེམས་ཁམས་རིག་པ། སྒྱུ་རྩལ་སེམས་ཁམས་རིག་པ། རྩོམ་རིག་སེམས་ཁམས་རིག་པ། གསོ་རིག་སེམས་ཁམས་རིག་པ་སོགས་གང་མང་ཞིག་མཆིས། དེ་ལས་གསོ་རིག་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ནི་ཉེ་བའི་དུས་རབས་ནང་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པའི་སེམས་ཁམས་རིག་པའི་ཡན་ལག་ཅིག་དང༌། གསོ་བ་རིག་པ་དང་སེམས་ཁམས་རིག་པ་གཉིས་ཕན་ཚུན་བསྣོལ་མར་སྦྲེལ་བ་ལས་བྱུང་བའི་ཚན་རིག་ཅིག་རེད། གསོ་རིག་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཡིས་སེམས་ཁམས་རིག་པའི་ལུས་སྟེང་ནས་ཐོག་མའི་གོམ་ཁ་བླངས་ཏེ་གསོ་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་བ་ལགས་པས།