བོད་མིའི་གཙོ་བོའི་ཟ་ཆས་ནི་རྩམ་པ་དང་། གྲོ་ཞིབ། འབྲས་བཅས་ཡིན་ཞིང་། བཏུང་བ་གཙོ་བོ་ནི་ཇ་སྲུབ་མ་དང་། ཇ་ཐང་། ཇ་མངར་མོ། ཆང་བཅས་ཡིན། རྩམ་པ་ནི་ནས་སྲན་སོགས་བརྔོས་ནས་ཕྱེ་མར་བཏགས་པ་ཡིན་པས། དེ་ནི་གྲོ་ཞིབ་དང་འབྲས་ལྟབུའི་ཟས་རྗེན་པ་མ་ཡིན་སྟབས་མེ་བཏང་ནས་བཙོ་མི་དགོས་པར་ཇ་ཆང་ངམ་ཐ་ན་ཆུ་ཁོལ་གྱི་སྤགས་ཁུ་ཕྲན་ཙམ་བྱུང་ན་ལག་སོར་གྱིས་གཡོས་ཏེ་འཕྲལ་འཕྲལ་ཟོས་ཆོག་པར་བརྟེན། ལས་དོན་བྲེལ་བ་ཆེ་བ་དང་།ཕྱོགས་ཐོན་བཅས་ཀྱི་སྐབས་སུའང་ཧ་ཅང་སྟབས་བདེ་བོ་ཡོད། རྩམ་པ་ནི་བོད་རིགས་མང་ཆེ་བའི་ཟས་རིགས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་ས་གནས་དང་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤུགས་ཆེན་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རིགས་རྣམས་སུ་འཁོད་པར་གཞིགས་ན། བསྐལ་པ་ཡ་ཐོག་གི་དུས་ནས་མེས་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ནས་དང་། གྲོ། བྲ་བོ། སོ་བ་རྣམས་ས་ལ་གཏོར་ཏེ་མ་རྨོས་པའི་ལོ་ཏོག་ཟ་བར་བྱེད། 《ཐང་ཡིག་གསར་མ》ལས། སྤུར་རྒྱལ་གྱི་དུས་སུ། ལོ་ཏོག་གྲོ་ནས་བྲ་བོ་སྲན་མ་འདེབས། སྒོ་ཕྱུགས་གཡག་རྟ་ཁྱི་ལུག་ཕག་རྣམས་འཚོ། ཡང་ན་བག་ཕྱེ་ལས་སྐྱོ་ར་ཞིག་བྱས་ཏེ་འོ་མ་སོགས་བཏུང་ཞིང་རྟིང་སོར་དེ་ཡང་ཟ་ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར་ན། བོད་རིགས་ཀྱིས་རྩམ་པ་དང་གྲོ་ཞིབ་ཟ་བའི་གོམས་གཤིས་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཧ་ཅང་རིང་བོ་ཡོད་པར་མངོན། རྩམ་པའི་རྣམ་གྲངས་ལ་ནས་རྩམ་དང་། སྲན་ཞིབ། འབལ་སྲན།གྲོ་རྩམ་སོགས་ཡོད་པ་ལས་རང་ཉིད་ཀྱི་བྲོ་བ་དང་འཕྲོད་ལམ་ལ་གཞིགས་ཏེ་ཟ་བར་བྱེད་ལ། སོ་སོའི་གོམས་གཤིས་ལྟར་རྩམ་ལའང་ཞིབ་ཆེན་དང་།བར་ཞིབ། རྩིང་ཧྲུལ་སོགས་ཞིབ་རྩིང་གི་དབྱེ་བ་མང་ཞིང་འབྲུ་སྨར་གྱིས་བཏགས་པའི་ཞིབ་ཆེན་གྱི་སྤགས་ནི་བྲོ་བ་ཞིབ་ལ་དྲི་ཞིམ་མངར་སིལ་འཐུལ་བར་བྱེད། ཡང་རྩིང་ཧྲུལ་ནི་ཞོགས་པར་ཇ་ལྡུར་ལྡག་པ་དང་མར་སྤགས་ཟ་བ་ལ་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་ཡིན། སྲན་ཞིབ་ནི་རྩམ་འགམ་རྒྱག་སྐབས་མེད་དུ་མི་རུང་བ་བྱེད་པ་དང་། འབལ་སྲན་ནི་ནས་དང་སྲན་མ་མཉམ་བསྲེས་ཀྱི་རྩམ་པ་ཡིན་སྟབས་འབལ་སྲན་གྱི་སྤགས་ནི་རོ་མངར་བས་དམིགས་བསལ་གྱི་བྲོ་བ་ལྡན་པ་ཞིག་རེད། བོད་ལྗོངས་སུ་རྫ་ཡུལ་དང་པདྨ་བཀོད་སོགས་ས་གནས་ཁ་ཤས་ལས་དེ་བྱིངས་ལ་འབྲས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་མེད་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་རིགས་ཁག་ལ་གཞིགས་ནས་ལོ་ངོ་སྟོང་གི་སྔོན་ནས་བོད་མིས་འབྲས་ཟ་བ་མ་ཟད། འབྲས་ཆང་ཡང་འཐུང་གི་ཡོད་པ་མཚོན་ཐུབ་པ། དཔེར་ན་《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》དུ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན（༡༥༤ནས་༧༨༧）ཞབས་འཛུགས་ཀྱི་དགའ་སྟོན་ཐོག  གཡས་ན་སྣ་རྣམ་པ་རྣམས（ཀྱིས）བསྡད། གཡོན་ན་རྒྱ་རྣམས（ཀྱིས）བསྡད། དེར་རྒྱལ་པོས་སྲས་རྒྱན་དུ་མས་བརྒྱན་ཏེ། གསེར་སྐྱོགས་འབྲས་ཆང་གིས་གང་བ་སྲས་ཀྱི་ལག་ཏུ་གཏད་པའི་སྐོར་བཀོད་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བའི་སྐབས་སུ་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གིས་ཚོས་སྣ་འབྲས་སྒྲུབ་དང་། གཏིང་སྐྱེས་འབྲས་སྒྲུབ ། （གཟར་འབྲས་སྒྲུབ）ཕག་རི་འབྲས་སྒྲུབ་སོགས་གཏན་འཛུགས་ཀྱིས་ལོ་ལྟར་འབྲུག་ཡུལ་དང་། བལ་ཡུལ། རྒྱ་གར་སོགས་ནས་འབྲས་འབོར་ཆེན་ནང་འདྲེན་བྱེད་པ་དང་། ཚོང་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ལྷོ་བྲག་དོ་བོ་རྫོང་དང་། གྲོ་མོ། སྟོད་སོགས་ནས་འབྲས་འབོར་ཆེན་ཉོ་སྒྲུབ་ཀྱིས་ཚོང་རྒྱག་པ་བཅས་ལ་བརྟེན། ལྷ་སའི་ཁྲོམ་རའི་ཐོག་གི་འབྲས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་ལ། སྨན་འབྲས་དང་། གསོལ་ལྕུམ། འབྲུག་འབྲས། གཉའ་འབྲས། ཀློ་འབྲས། ཨ་སུ། དམར་འབྲས་སོགས་ཡོད། ཇ་ནི་བོད་མིའི་བཏུང་བ་གཙོ་བོ་ཡིན་ཞིང་། བོད་དུ་ཇ་ཐོག་མར་དར་བ་ནི་འདུས་སྲོང་མང་པོ་རྗེ་རླུང་ནམ་འཕྲུལ་གྱི་རྒྱལ་པོ་（༦༧༧ནས་༧༠༤）ཡི་དུས་སུ་མེས་རྒྱལ་ནང་ཁུལ་ནས་ནང་འདྲེན་བྱས་པ་ཡིན་ཞིང་། ཇ་ལ་དབྱེ་བ་རྣམ་གྲངས་བཅུ་དྲུག་སྟེ། ཕུ་མདའ་གཉིས་དང་། ཆར་མ་ཆུ་མ། ཞིང་གསར་ཞིང་རྙིང་། ས་ཆ་ཡང་ལྕི་དང་། ལུད་ཅན་ལུད་མེད། རྩེ་ཇ། བར་ཇ་དང་། ཚ་འདུལ། གྲང་འདུལ། སྨིན་དང་མ་སྨིན་ནོ་ཞེས་ཡིག་རིགས་ཁག་ཏུ་འཁོད་ཡོད་པ་མ་ཟད། རྣམ་གྲངས་སོ་སོའི་མདོག་དང་བྲོ་བ། ཁྱད་ཆོས་སོགས་ཞིབ་པར་བཀོད་ཡོད། ཕྱིས་སུ་ཇའི་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་ཐ་སྙད་རྣམས་གནའ་དུས་དང་མི་འདྲ་ཡང་ཇ་སྦག་ཆུང་གི་ནང་མོ་ཅན་དང་འབྲུ་དང་གཉིས་ཕྱེ་བའི་ནང་མོ་ཅན་དང་འབྲུ་དང་གཉིས་ཕྱེ་བའི་ནང་ཇ་རྟགས་ནོར་བུ་མེ་འབར་དང་། རིག་འཛིན་རྡོ་རྗེ། སེང་གེ་ཉལ་མ། བཀྲ་ཤིས་རྟགས་བརྒྱད་སོགས་མི་འདྲ་བ་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཡོད་པ་རྣམས་ནི་ལ་ལ་མདོག་ལེགས་པ་དང། འགའ་རེ་བྲོ་བ་འདྲ་མིན་སོགས་ཡོད་པ་ལས་རང་རང་སོ་སོའི་འཕྲོད་ལམ་དང་བྲོ་བའི་གོམས་གཤིས་སོགས་གཞིགས་ཏེ་འཐུང་བར་བྱེད་ལ། ལ་ལས་རང་གི་འདོད་བློ་ལྟར་འབོར་ཚད་འདྲ་མིན་གྱི་ཇ་རིགས་བཞི་ལྔ་ཙམ་བསྲེས་ནས་ཇ་ཁུ་རྒྱག་པར་བྱེད། ཇ་སྲུབ་མའི་གཙོ་ཆེའི་གྲུབ་ཆ་གཞན་ཞིག་ནི་མར་ཡིན་ཞིང་། མར་གྱི་རིགས་ལ་འབྲི་མར་དང་། བ་མར། མཛོ་མོའི་མར། ར་ལུག་གི་མར་སོགས་ཡོད། དེ་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་འབྲི་མར་ནི་མདོག་མཛེ་ས་ལ་རོ་ལེགས་པས་ཀུན་གྱིས་དགའ་སྣང་བྱེད། ལྷག་དོན་དུ་འབྲི་ཡར་མའི་འོ་མས་དཀྲོགས་པའི་མར་ནི་བཅུད་ཆེ་བས་ལུས་ཁམས་ལ་ཕན་ཐོགས་ཆེ། འབྲི་མར་དང་བ་མར་མཛོ་མོའི་མར་བཅས་ནི་དགུན་ཁ་ཁ་དོག་ཅུང་དཀར་ཡང་སྟོན་ཁ་ཁ་དོག་ངང་སྐྱ་དང་དབྱར་གཞུང་དུ་སེར་ཤ་ལྟ་བུ་སེར་ཐིང་ཐིང་དུ་འགྱུར་བ་དེ་ནི་གཙོ་ཆེ་སྔོན་རྩྭ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཟ་རྒྱུ་བྱུང་བའི་རྐྱེན་གྱིས་ཡིན། མར་མདོག་ཐབས་ཐད་མདོང་དཀྲོགས་དང་། རྐྱལ་དཀྲོགས་སོགས་ཡོད། མདོང་དཀྲོགས་ཀྱི་མར་དེ་ལེགས་པ་ཡིན། བོད་རིགས་ཀྱིས་མར་ཟ་བའི་གོམས་གཤིས་དེ་ནི་གནའ་དུས་ནས་ཡོད་པ་མ་ཟད། གསོ་བ་རིག་པ་མ་དར་སྔོན་ནས་མར་གྱིས་རྨ་ཁའི་བཅོས་བྱེད་སྲོལ་ཡོད། དཔེར་ན།《གསོ་རིག་སྨན་གྱི་ཁོག་འབུགས》སུ་རྨ་གསར་བ་ལ་མར་ཁུ་བཏང་ནས་རྩ་ཁ་སྡོམ་པ། སྦང་མའི་འཇིབ་བྱེད་པ་ལ་སོགས་པ་ཀློ་དང་བོད་དུ་མི་ཆགས་པ་ནས་བཟུང་ཡོད་པས་ལོ་རྒྱུས་ཧ་ཅང་རིང་བོ་ཡོད་པ་མཚོན་ཞིང་། དུས་ཡུན་དེའི་རིང་ལ་མར་འདྲ་མིན་གྱི་རོ་བཅུད་དང་། ནམ་དུས་འདྲ་མིན་ལ་མར་གྱི་རོ་བཅུད་ལ་འགྱུར་བ་ཇི་ཡོང་། དེ་བཞིན་དུ་ཡུལ་ཕྱོགས་གང་གི་མར་རོ་བཅུད་ཆེ་མིན་བཅས་ལ་བོད་མིས་ཉམས་ཞིབ་བྱས་ཏེ་ཉམས་མྱོང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད། དཔེར་ན། ལྷ་སའི་ཉེ་འཁོར་ལ་མཚོན་ན་མལ་དྲོ་གཟི་སྦུག་དང་འདམ་གཞུང་ནས་ཐོན་མའི་མར་ནི་མདོག་དང་རོ་བཅུད་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་སྐད་གྲགས་ཆེ་ཞིང་། ལྷག་དོན་དུ་གཟི་སྦུག་ཁུལ་དུ་རྩྭ་བཅུད་ཆེ་བས་མར་སྤུས་ཧ་ཅང་ལེགས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་ལྗགས་སྨིན་གསོལ་མར་ཡང་གཟི་སྦུག་ནས་འདྲེན་པ་རེད། མར་གྱིས་ཇ་སྲུབ་མ་བཟོ་བ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། ཟས་རིགས་མང་པོ་ཞིག་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཡིན། དཔེར་ན། མར་སྤགས། བག་ཚ། མར་ཁུ། གྲོ་མ་མར་ཁུ། མར་ཟན། ཐུད། ཐུག་པ། སྤགས་བཙོས་མ། ཞོ་མར་ཁུ། འབྲས་སིལ་སོགས་གྲགས་ཅན་གྱི་ཟས་རིགས་ལ་མར་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཡིན། ཇ་མངར་མོ་འཐུང་བའི་གོམས་གཤིས་དེ་དུས་གང་ཞིག་ནས་བྱུང་བ་ཡིག་རིགས་སུ་འཁོད་པ་མ་མཐོང་ཡང་དེ་ནི་ཕྱི་རྒྱལ་ནས་དར་བ་སྨོས་མེད་རེད། དཔེར་ན་ལྷ་སར་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བའི་སྐབས་ནས་ཆེད་གཉེར་གྱི་འོ་མངར་དང་ཇ་ཁང་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཁྱིམ་ཚང་མང་ཆེ་བའི་ནང་དུ་དར་ཁྱབ་ཏུ་སོང་ཟིན་པ་རེད། བོད་མིའི་བཏུང་བ་གཙོ་བོ་གཞན་ཞིག་ནི་ཆང་ཡིན། ཆང་ནི་འབྲུ་བཙོས་ནས་ཕབ་བརྒྱབ་སྟེ་བསླངས་ཤིང་། དེ་ལ་ཆུ་བརྒྱབ་ནས་བཙགས་ཉིང་ཁུ་ཡིན་པ་དང་། ཆང་གི་ནང་དུ་ཨ་རག་ཉིང་ཁུ་ཡིན་པ་དང་། ཆང་གི་ནང་དུ་ཨ་རག་ཉིང་ཁུའི་ཚད་གཞི་ཏུའུ༢༠ཡས་མས་ལས་མེད། འོན་ཀྱང་ཆང་ལ་ཇ་སྲུབ་མ་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་དམིགས་བསལ་ཅན་ཞིག་ཡོད། བོད་མིའི་ཆང་ནི་ཁ་བཏགས་དང་འདྲ་བར་བདེ་སྐྱིད་དགའ་སྤྲོའི་རྟེན་འབྲེལ་དང་། སྐྱེས་འདས་ཀྱི་བྱ་བ་སོགས་བྱེད་སྒོ་བཟང་ངན་གང་ཅིར་མེད་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་དང་། ཆང་ནི་གསོལ་སྟོན་སོགས་ལ་སྤྲོ་བ་འཕེལ་ཕྱིར་འཐུང་བ་མ་ཟད། རྣམ་ཀུན་སྐོམ་སེལ་དུའང་འཐུང་བར་བྱེད་པ་བཅས་ཡིན། གྲོང་ཁྱེར་ནང་ཟས་རིགས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་ཧ་ཅང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་དེ། ས་གནས་ཀྱི་བོད་ཟས་རིགས་མང་བའི་ཐོག་ལ་ཝུན་ཁྲེན་ཀོང་ཇོ་ལྷ་སར་ཕེབས་པ་ནས་བཟུང་བོད་རྒྱ་མི་རིགས་གཉིས་དབོན་ཞང་དུ་འབྲེལ་ཏེ་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་ཕན་ཚུན་སློབ་སྦྱོང་དང་སྤེལ་རེས་བྱུང་ཞིང་། ལྷག་དོན་དུ་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་ལྷ་སར་ཨམ་བན་ད་ང་དམག་དཔུང་ལོ་མང་རིང་བཅའ་སྡོད་བྱས་པ་དང་། ལྷ་སའི་ཁྲོམ་གཞུང་དུ་རྒྱ་རིགས་ཚོང་པ་དང་། ཟ་ཁང་གཉེར་མཁན་ཡང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གཏན་སྡོ་བྱས་པ་བཅས་ཀྱི་རྐྱེན་པས་ནང་སའི་ཟས་རིགས་གཡོས་སྦྱོར་ལག་རྩལ་དང་ཚལ་གྱི་རྣམ་གྲངས་མང་པོ་ཞིག་ལྷ་སར་ཁྱབ་བརྡལ་བྱུང་ཡོད་། དེ་བཞིན་ལྷ་ས་པ་མང་པོ་ཞིག་རྒྱ་གར་དུ་གནས་འཇལ་ལ་འགྲོ་བ་དང་། ཚོང་པ་མང་པོ་ལོ་ལྟར་རྒྱ་གར་ལ་ཚོང་སྒྲུབ་ཏུ་འགྲོབ་བཅས་ཀྱི་རྐྱེན་པས་རྒྱ་གར་གྱི་ཟས་རིགས་འགའ་རེ་ཡང་ལྷ་སར་དར་ཡོད། དེ་སྔ་ལྷ་སའི་ཁྲོམ་གཞུང་དུ་ཆེད་མངགས་རྒྱ་མཚོའི་ཐོན་ཁུངས་ཀན་ཚང་ཚོང་མཁན་གྱི་ཚོང་ཁང་དང་ཆེད་མངགས་སྨན་ཁྲོག་གི་རིགས་ཚོང་མཁན་ཡང་ཡོད། བོད་མིའི་གཙོ་ཆེའི་ཞོར་ཟས་གྲས་སུ་ཤ་རིགས་ཤ་ཆེ་ཞིང་། གཙོ་ཆེའི་ཟ་ཤ་ནི་ཚགས་ཤ་དང་ལུག་ཤ་ཡིན་ཀྱང་། ཕག་ཤ   ཉ་ཤ  བྱ་ཤ་སོགས་ཀྱང་མང་ཆེ་བས་ཟ་བར་བྱེད། འོན་ཀྱང་རྟ་ཤ  བོང་ཤ  ཁྱི་ཤ་སོགས་ནི་འཛེམ་བྱར་བྱས་ནས་མི་ཟ་བར་མ་ཟད། གཞན་གྱིས་ཟ་བ་མཐོང་ནའང་སྐྱུག་བྲོ་བྱེད་པ་དང་། དེ་སྔ་ཡིན་ན་ཤ་རིགས་དེ་རྣམས་ཟ་མཁན་དང་མཉམ་དུ་ལྟོ་ཡང་ཟ་ཞིང་། བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྲོག་ཆགས་མཆེ་སྡེར་ཅན་གཅན་གཟན་གྱི་རིགས་དང་། རྨིག་གཅིག་པ་བཅས་དེ་རིགས་ཀྱི་ཤ་མི་ཟ། ཚགས་ཤ་དང་ལུག་ཤ་སྐམ་པོ་ནི་བོད་རིགས་ཡོངས་ཀྱིས་ཧ་ཅང་དགའ་བོ་བྱེད་པའི་ཟས་ཤིག་ཡིན་པས་རྒན་རྒོན་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ཤ་སྐམ་པོ་ཞིབ་མོར་བརྫོགས་ཏེ་ཚྭ་དང་ཇ་ཆུ་ཐང་བླུགས་ཏེ་སྤགས་ཏེ་སྤགས་འདེད་དུ་ཟ་རྒྱུར་ཧ་ཅང་དགའ་བོ་བྱེད། རྣམ་ཀུན་གྱི་ཁ་ལག་གྲས་སུ་ཤ་མོག་མོག་དང་ཤ་འབྲས། སྤགས་འདེད་དུ་ཤ་རྗེན་དང་། རྒྱུ་མ་བརྔོས་པ། ཤ་བཀྲག ཤ་རྡོག་བཙོས། དེ་བཞིན་དགུན་དུས་སུ་མཆིན་འཁྱག་སོགས་སི་པན་དང་མཉམ་དུ་ཟ་རྒྱུར་དགའ་བོ་བྱེད། ཚལ་རིགས་ཀྱི་གྲས་སུ་དེ་སྔོན་ཞོག་ཁོག་ལ་ཕུག་དང་། ཚལ་དཀར།གླང་རྔ། ལྕ་ཚལ། ལྡུམ་སྒོང་། པད་ལོག  འུ་སུ་སོགས་ཡོད།