བོད་རིགས་མི་དམངས་ཀྱིས་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོའི་རིང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལག་ལེན་ཁྲོད་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་བ་དང་།ཁྱད་ཆོས་གསལ་བ།ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ།རྣམ་པ་སྣ་མང་གི་འོད་སྟོང་འབར་བའི་རིག་གནས་གསར་སྐྲུན་བྱས་ཤིང་།དེའི་ནང་དུ་སྐད་དང་ཡི་གེ།ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གསུང་རབ།ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།གཏན་ཚིགས་རིག་པ།གནམ་དཔྱད་དང་སྐར་རྩིས་རིག་པ།རིག་གནས་སློབ་གསོ།གསོ་རིག་འཕྲོད་བསྟེན།ཚན་རིག་ལག་རྩལ།རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ།མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་སོགས་འདུས་ཡོད།འདི་རྣམས་བརྗོད་བྱའི་སྒོ་ནས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་དབྱེ་ཚུལ་ལ་བལྟས་ན།སྒྲ་དང་ཚད་མ།བཟོ་དང་གསོ་བ།ནང་དོན་རིག་པ་བཅས་གནས་ཆེན་ལྔ་དང་།སྙན་ངག་དང་མངོན་བརྗོད།ཟློས་གར་དང་སྐར་རྩིས།སྡེབ་སྦྱོར་བཅས་རིག་གནས་ཆུང་བ་ལྔར་དབྱེའོ།འདི་དག་ནི་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་བསམ་པའི་ལོངས་སྤྱོད་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ཡིན་ལ།འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤུལ་བཞག་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་ནོར་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་པས་ང་ཚོས་དུས་ནམ་ཡིན་རུང་བློ་བརྟན་འགྱུར་མེད་ཀྱིས་རིན་ཐང་བྲལ་བའི་རྒྱུ་ནོར་འདི་དག་རྒྱུན་འཛིན་དང་དར་སྤེལ་གཏོང་འོས་སོ།། ང་ཚོ་ད་ལྟར་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་རྩེ་གྲ་ཅན་དང་།འཕྲིན་བརྡ་གློག་ལམ་དྲ་བའི་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པར་སླེབས་ཟིན།འོན་ཀྱང་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་རྩེ་གྲ་ཅན་དེ་ནི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡང་མེད་པར་བྱུང་བ་ཞིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པར་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད།ང་ཚོ་བོད་མི་རིགས་མཆོང་ཐེངས་གཅིག་གིས་དུས་རབས་གསར་པ་དང་དེང་རབས་ཅན་དུ་སླེབས་པར་འདོད་ན།རང་འགུལ་གྱི་མི་རིགས་དང་ས་ཁུལ་རང་གི་གནས་ཚུལ་དངོས་དང་བསྟུན་ནས་གང་མྱུར་སྒོ་ནས་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དང་།དེང་རབས་ཅན་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་དང་རྣམ་པ་བསྒྱུར་རྒྱུ་ནི་མི་རིགས་ཤིག་དུས་རབས་ཀྱི་རླབས་རྒྱུན་གྱི་རྗེས་ཟིན་ཐུབ་མིན་དང་།ཡང་ན་འཛམ་གླིང་སྔོན་ཐོན་མི་རིགས་ཀྱི་གྲལ་དུ་ཚུད་ཐུབ་མིན་གྱི་གནད་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ།ཨོའུ་གླིང་ནུབ་མ（西欧）དང་ལྗར་པན།（日本）སིང་ཀ་ཕོར（新加坡）བཅས་ཀྱིས་ཐབས་ལམ་འདི་སྤྱད་དེ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པའི་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་མྱོང་བའོ།།སྐབས་སུ་བབས་པར་ཁོ་བོ་ཡིས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱིས་དུས་རབས་གསར་པའི་ནང་ཐོན་པའི་ནུས་པ་དང་།འཕེལ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཐད་ལྟ་ཚུལ་ཁ་ཤས་རྣམ་པ་ཚོར་དཔྱད་གཞིར་འབུལ་རྒྱུ་ཡིན།
 བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས།
དང་པོ།བོད་མི་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་དང་ཁྱད་ཆོས། བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ནི་བོན་ཆོས་རིག་གནས་རྨང་གཞི་དང་རྩ་བ་བྱས་པའི་སྟེང་།ཕྱི་ནས་འོངས་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱིས་ཁ་སྐོང་དང་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་བཏང་བར་མ་ཟད།སྣེ་ཁྲིད་ཀྱི་ནུས་པ་བཏོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིང་ཞིང་།རྣམ་པ་མང་བ།ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤིང་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་གསལ་བའི་གངས་ལྗོངས་རིག་གནས་དེར་ཟེར།འདི་ཡི་འཕེལ་རྒྱས་ནི་ཆེས་གནའ་རབས་དང་གནའ་རབས།ཉེ་རབས་དང་དེང་རབས་ཅན་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རིམ་པ་བརྒྱུད་ཅིང་།དེ་ནི་ཤེས་རིག་དང་བླུན་རྨོངས།རང་གསོས་དང་ཕྱི་ཡོང་།ཡར་ཐོན་དང་མཁྲེགས་འཛིན།སྒོ་འབྱེད་དང་བཀག་སྡོམ།ཡར་རྒྱས་དང་སྙིང་ཞེན།སྔོན་ཐོན་དང་རྗེས་ལུས།སོར་གནས།བསྡུ་ལེན་དང་ཕྱིར་འབུད།རྒྱུན་འཛིན་དང་ཕོག་ཐུག་ཉམས་པ་དང་ཉམས་གསོ་སོགས་ཀྱི་འཐབ་རྩོད་ཁྲོད་དུ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་ཡིན།མདོར་ན་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ནི་བོད་རིགས་མི་དམངས་ཀྱིས་མི་ཚེ་མི་རབས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་འཐབ་རྩོད་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལག་ལེན་དངོས་ནང་གསར་སྐྲུན་བྱས་པ་རེད།དེར་བརྟེན།བོད་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ལ་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཐུན་མོང་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པ་ཕུད་ཁར།དེ་ལ་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཏེ།མི་རིགས་དང་།ས་ཁུལ།སྣ་མང་།བརྟན་བརླིང་།ཕྱིར་འབུད།སྤྱི་ཚོགས།རྒྱལ་སྤྱི་བཅས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལྡན།ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་ནང་རྐྱེན་ཆོས་ཉིད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ངེས་པར་དུ་གོང་བསྟན་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་བརྒྱད་ལ་ཡིག་འཇོག་བྱ་དགོས།
 གཉིས་པ།བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དང་ཆོས་ལུགས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ། བོད་དུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལ།ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་མ་ཤེས་ན་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་རྟོགས་མི་ཐུབ་ཅེས་བཤད་ཆོག དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་བོན་ཆོས་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་གཉིས་ཕལ་ཆེར་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཕྱོགས་སོ་སོར་མ་ཁྱབ་པ་མེད།དེས་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་།དཔལ་འབྱོར།རིག་གནས།སློབ་གསོ།ཕྱི་འབྲེལ།རྩོམ་རིག སྒྱུ་རྩལ་དང་མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད།སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སེམས་ཁམས།བསམ་གཞིགས་བྱེད་སྟངས།རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་ཐག་གཅོད་རང་བཞིན་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་སོ།ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གསུང་རབ་མང་པོའི་ནང་དུ་ལོ་རྒྱུས་དང་རྩོམ་རིག རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ།མཚན་ཉིད་རིག་པ།གནམ་དཔྱད།སྐར་རྩིས།གསོ་རིག ཨར་ལས།བཟོ་རྩལ།བརྐོས་འབུར།རི་མོ།འཁྲབ་གཞུང་སོགས་ཀྱི་ནང་དོན་འདུས་ཡོད། མི་ལ་ལའི་བསམ་པར།ཆོས་ལུགས་དང་ཚན་རིག་གཉིས་མེ་དང་ཆུ་འཕྲད་པ་ལྟར་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་དགྲ་ཟླར་བཟུང་ནས་དེ་གཉིས་བར་ལ་འདུམ་ཐབས་མེད་པའི་འགལ་བ་གནས་ཡོད་པར་འདོད་མོད།འོན་ཀྱང་དོན་དངོས་ཐོག་དེ་གཉིས་བར་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་དེ།འདིར་མཚོན་དཔེ་ལྔ་ཙམ་བཀོད་པ་ལས།།
 གཅིག གནའ་དེང་ཕྱི་ནང་གི་ཆོས་ལུགས་པ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་ཚན་རྩལ་ཕྱོགས་ལ་བྱས་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་ཡོད་དེ།དཔེར་ན།ཀི་པེ་ཉི(       哥白尼)དང་།ཅ་ལི་ལུའེ(加利略)ཧྭ་ཤང་ཡི་ཤིན།(一行和尚)ཀླུ་སྒྲུབ།རྟ་དབྱངས།སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེ།སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས།གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ།ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོ།རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ།འབྲོམ་སྟོན་པ་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས།བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ།ས་སྐྱ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན།ཙོང་ཁ་པ་བློ་བཟང་གྲགས་པ།རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ།སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ།སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར།སི་ཏུ་པཎ་ཆེན།ཤ་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན།ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ།འཇུ་མི་ཕམ་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོ།འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེའི་དབང་པོ་སོགས་སོ།།
གཉིས།ཆོས་ལུགས་མི་སྣས་ཆོས་གཞུང་བསྒྱུར་བ་དང་ཆབས་ཅིག་ཏུ།གསོ་རིག་དང་སྐར་རྩིས།བཟོ་རྩལ།མཛེས་རྩལ།རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་སོགས་ཀྱི་རྩོམ་ཆོས་འབོར་ཆེན་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བས།བོད་ཀྱི་ཚན་རྩལ་དར་རྒྱས་གཏོང་བ་ལ་སྐུལ་འདེད་ཆེན་པོ་ཐེབས་སོ།།
གསུམ།བོད་ཀྱི་ཚན་རྩལ་སྐོར་གྱི་རྩོམ་རྙིང་པ་ཕལ་ཆེར་བཙུན་པ་དགེ་བཤེས་སོགས་ཆོས་ལུགས་མི་སྣས་བརྩམས་པ་ཁོ་ན་ཡིན་ལ།དེ་ཚོས་བོད་ཀྱི་ཚན་རྩལ་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བ་ལའང་བྱས་རྗེས་མི་དམན་པ་བཞག་ཡོད།
བཞི།བོན་པོའི་ཆོས་གཞུང་ཁྲོད་ཀྱི་དངོས་པོའི་གཟུགས་ཉིད་སྨྲ་བའི་བསམ་བློ་དང་ཕྱོགས་གཉིས་འགལ་ཟླ་གཅིག་འདུས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ།ནང་བསྟན་ཆོས་གཞུང་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཆེ་ཆུང་བཅུ་སོགས་ཕལ་ཆེར་ཚན་རྩལ་གྱི་གྲུབ་འབྲས་ཡིན་པ་ལས་ཆོས་ལུགས་དང་ལྐོག་གྱུར་གྱི་ནང་དོན་ཅི་ཡང་མི་ལྡན་ནོ།དེ་བཞིན་དུ་ཚན་རྩལ་གྱི་རྩོམ་ཆོས་ཡོད་ཚད་ཀྱང་ཆོས་གཞུང་དང་མཚུངས་པར་དགོན་པ་དང་ཆོས་ལུགས་མི་སྣས་པར་སྐྲུན་འགྲེལ་སྤེལ་བྱས་ཤིང་ཕལ་ཆེར་ད་བར་སྤྱིའམ་སྒེར་གྱིས་སྤར་ཁང་ངམ་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།
ལྔ།སྔོན་བོད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ནི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་།དཔལ་འབྱོར།རིག་གནས་བཅས་ཀྱི་ལྟེ་བ་དང་སློབ་གསོའི་རྟེན་གཞིའམ་ཆེས་མཐོའི་སློབ་གྲྭ་ཡིན་ཏེ།དེས་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་མཁས་ཅན་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་པར་མ་ཟད།ད་དུང་མཚན་ཉིད་རིག་པ་བ་དང་།ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་བ།རྩོམ་རིག་པ།གནམ་དཔྱད་སྐར་རྩིས་རིག་པ་བ།སྐད་དང་ཡི་གེའི་ཆེས་ལས་མཁས་ཅན།གསོ་བ་རིག་པ་བ།སྒྱུ་རྩལ་པ་སོགས་འབོར་ཆེན་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་ཏེ།བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ཚན་རིག་རིག་གནས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་གཏོང་བར་བྱས་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་ཡོད།ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་དང་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་གཉིས་ཕན་ཚུན་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་རེས་བྱས་པ་དང་།ཕན་ཚུན་བར་ལ་བརྗེ་རེས་དང་འབྲེལ་བ་བྱུང་ནས་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་གསལ་བའི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཤིག་གྲུབ་པས།ཆོས་ཀྱིས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་དང་ཡར་ཐོན་ལ་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་ཡོད།
འོན་ཀྱང་།འདིར་གསལ་བཤད་བྱ་དགོས་པ་ཞིག་ནི།ཆོས་ལུགས་དང་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་གཉིས་གཅིག་མཚུངས་མིན་ཏེ།མི་ལ་ལས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཡིན་ན་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་ཡིན་པ་དང་།ཆོས་ལུགས་དེ་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཆ་ཚང་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་བཟུང་།ལྟ་བ་དེ་འདྲ་འཛིན་མཁན་དེ་ལ་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་ཤེས་རྟོགས་མེད་པའི་རྟགས་མཚན་ཞིག་ཡིན་པས་དེས་མི་མང་པོར་གོ་བ་ལོག་པ་ཐེབས་ཡོད།སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་དབྱེ་བའི་རིག་པའི་གནས་བཅུའི་ཁྲོད་དུ་ནང་དོན་རིག་པ་ནི།ཐུན་མིན་ཏེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རིག་པའི་གྲས་སུ་བཞག་པ་སྟེ་དོན་གཉེར་བྱ་ཡུལ་ནི་མངོན་མཐོ་དང་ངེས་ལེགས་ཀྱི་གོ་འཕང་ཐོབ་པ་གཙོ་བོར་འཛིན།གཞན་བཟོ་གསོ་སྒྲ་ཚད་དང་།སྙན་དངགས་སྡེབ་སྦྱོར་མངོན་བརྗོད་སྐར་རྩིས་ཟློས་གར་བཅས་ཐུན་མོང་སྟེ་མི་སྤྱི་བྱིངས་ཀྱི་རིག་གནས་ཡིན་ཞིང་སྐྱ་སེར་སོགས་རིས་མེད་སྐྱེ་བོས་སྦྱང་ཆོག་ལ་སྦྱང་དགོས་པའི་གྲས་སུ་བཞག་པ་སྟེ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་བྱ་འགུལ་དང་འཕེལ་རྒྱས་ལ་མཁོ་བའི་ནུས་རྩལ་ལོ།དེའང་ཆོས་ལུགས་དང་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་བར་དབྱེ་ཐབས་བྲལ་བའི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི།དབང་སྒྱུར་གྲལ་རིམ་གྱི་བྱེད་ལས་ཀྱི་ནུས་པས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་གོང་འཕེལ་དང་།རྒྱུན་འཛིན།ཁྱབ་སྤེལ་བཏང་བ་ལ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འདྲེན་བྱེད་དང་མཚམས་སྦྱོར་བྱེད་བྱས་ནས་མངོན་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་།བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུས་རབས་བར་མའི་ཨོའུ་གླིང་ལྟ་བུའི་ཆོས་ལུགས་དང་རིག་གནས་བར་འབྲེལ་བྲལ་གྱི་རིག་རྩལ་བསྐྱར་དར་ཞེས་པའི་ལས་འགུལ་བྱུང་མྱོང་མེད་པས་སོ།།
བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་དུས་རབས་གསར་པའི་ནང་གི་དགེ་མཚན་ལྡན་པའི་ནུས་པ།
དང་པོ།སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱིས་མི་རིགས་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས་དང་མི་རིགས་ཀྱི་གཤིས་རྒྱུད་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་པ་རེད།